QALXANABƏNZƏR VƏZİNİN CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏRİ, MÜAYİNƏLƏR VƏ DİAQNOSTİK YANAŞMA

QALXANABƏNZƏR VƏZİNİN CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏRİ

1. Anadangəlmə inkişaf anomaliyaları:
   • Aplaziya və hipoplaziya (həmişə hipotiroidizm və miksedema ilə müşahidə olunur);
   • Vəzi toxumasının ektopiyası (dil kökündə, divararalığıda və s.);
   • Dil-qalxanabənzər axacağın açıq qalması (boyunun sistləri və fistulları).
2. Endemik ur:
   • Formasına görə:
     • diffuz;
     • düyünlü;
     • qarışıq.
   • Funksional vəziyyətinə görə:
     • eutiroid;
     • hipotiroid;
     • hipertiroid (tirotoksikoz).
   • Ağırlıq dərəcəsinə görə:
     • yüngül
     • orta
     • ağır
   • Qalxanabənzər vəzinin böyümə səviyyəsinə görə (0 - V)
3. Sporadik ur:
   • Formasına görə: diffuz, düyünlü, qarışıq;
   • Funksiyasına görə:
     • eutiroid;
     • hipotiroid;
     • hipertiroid (tirotoksikoz) – birincili toksik, ikincili tok­sik.
   • Tirotoksikozun mərhələlərinə görə:
     • neyrovegetativ;
     • neyroendokrin;
     • visseropatik;
     • kaxektik.
4. Epitelial şişlər:
   • Xoşxassəli: follikulyar adenoma
   • Bədxassəli:
     • papilyar xərçəng;
     • yastıhüceyrəli xərçəng;
     • differensiasiya olunmamış xərçəng;
     • medulyar xərçəng.
5. Qeyri-epitelial şişlər:
   • Fibrosarkoma;
   • Digər (fibroma, leyomioma, hemangioma, xemodektoma və s.).
6. Qarışıq şişlər:
   • karsinosarkoma;
   • bədxassəli hemangioendotelioma;
   • limfoma;
   • teratoma.
7. İkincili (metastatik şişlər)
8. Təsnifolunmayan şişlər
9. Autoimmun xəstəliklər:
   • Hashimto tiroiditi;
   • Ridel tiroiditi.
10. İltihabi xəstəliklər:
    • kəskin tirodit;
    • yarimkəskin tiroidit;
    • de Kerven tiroiditi;
    • vərəm;
    • sifilis.
11. Parazitar xəstəliklər
    • Exinokokkoz
12. Göbələk xəstəlikləri:
    • aktinomikoz;
    • aspergillyoz;
    • kandidomikoz;
    • koksidoidoz

MÜAYİNƏLƏR

Klinik

• Ürəkdöyünmə
• Boyunda şişkinlik
• Boğulma
• Təngnəfəslik
• Yad cisim hissi
• Halsızlıq
• Əsəbilik
• Saç tökülməsi
• Qəbizlik
• İshal
• Arıqlama
• Çəki artımı
• Cinsi pozğunluqlar

Laborator

• TSH
• Total T₄ ,sərbəst T₄ və total T₃, sərbəst T₃
• Anti-TPO,anti-Tg,TSH-anticisimləri
• Tg
• Kalsitonin

Görüntüləmə

• USM
• Elastoqrafiya
• KT
• MRT
• PET-KT
• Ssintiqrafiya
• İİAB

QALXANABƏNZƏR VƏZİ XƏSTƏLİKLƏRİNƏ DİAQNOSTİK YANAŞMA

Prinsip

• Diaqnostikada klinik, laborator və görüntüləmə nəticələri birlikdə qiymətləndirilir.
• İlk növbədə düyün və ya diffuz ur, tiroidit xəstəliyi olduğu yoxlanılır.
• Düyünün xoş xassəli olduğu isbat edilmirsə, bədxassəli qəbul edilməsi tövsiyə edilir.
• Son və həlledici vasitə kimi biopsiya göstərişdir.

Şübhə əlamətləri

Aşağıdakı əlamətlərdən hər hansı biri varsa, qalxanabənzər vəzi xəstəliyindən şübhələnmək lazımdır və müayinə etmək gərəkdir:

• Boyunda şişkinlik
• Boğulma
• Təngnəfəslik
• Yad cisim hissi
• Ürəkdöyünmə - taxıkardiya
• Halsızlıq
• Əsəbilik
• Saç tökülməsi
• Qəbizlik
• İshal
• Arıqlama
• Çəki artımı
• Cinsi pozğunluqlar
• Laborator dəyişikliklər
• Metastaz axtarışı
• Qalxanabənzər vəzi hormonlarında artma və ya azalma
• Anamnezdə bədxassəli törəmələr
• Digər

İlkin müayinələr

Dəqiqləşdirmə

Birinci pillə müayinələr

• Bu mərhələdə məqsəd qalxanabənzər vəzinin diffuz böyüməsi, düyün olub-olmadığını və düyün varsa, sistik və ya solid olduğunu araşdırmaqdır.
• Bu məqsədlə aşağıdakı ilkin müayinələr edilir:
  • Klinik müayinə
  • USM
  • Tiroid testləri: TSH, sərbəst T₄, sərbəst T₃, anti-TPO, anti-TQ, TSH anticisimləri, kalsitonin
  • Hemoqram

• Bu müayinələrdən aşağıdakı bir neçə nəticə ortaya çıxa bilər.
  • Birinci nəticə- qalxanabənzər vəzinin xoşxassəli xəstəliyi təyin edilir : diffuz ur, tiroidit, hipertiroidizm, eutiroidizm, hipotiroidizm vəziyyət və s. Belə halda uyğun müayinə və müalicələr seçilir.
  • İkinci nəticə- qalxanabənzər vəzidə düyün tapılır və ultrasəs müayinəsi ilə düyünün sistik, solid və ya qarışıq olduğu müəyyənləşdirilir. Belə halda incə iynə biopsiyası ilə düyünün təbiəti dəqiqləşdirilir.

QALXANABƏNZƏR VƏZİNİN ƏMƏLİYYATLARI

• Tiroidektomiya (total tiroidektomiya, qalxanabənzər vəzinin ekstirpasiyası, strumektomiya)
• Qalxanabənzər vəzinin subtotal rezeksiyası
• Hemitiroidektomiya (qalxanabənzər vəzinin payının boğaz hissə ilə birgə çıxarılması)
• Totalayaxın tiroidektomiya (bir payın boğaz hissə ilə birgə tam çıxarılması, digər paydan 2-3 qr toxumanın saxlanılması)
• Total tiroidektomiya mərkəzi və lateral limfadisseksiya

CƏRRAHİ AĞIRLAŞMALAR, ONLARIN PROFİLAKTİKA VƏ MÜALİCƏSİ

Qalxanabənzər vəzinin xəstəlikləri və üzvi patologiyası ilə xəs­tələrin müalicəsi həyat üçün təhlükəli müxtəlif ağırlaş­ma­larla müşayiət oluna bilər.  Həmin ağırlaşmalar bir neçə qrupa bölünür.

QALXANABƏNZƏR VƏZİNİN ANOMALİYALARI

• İnkişaf qüsurlarına tiroqlossal kanalda artıq toxuma qalması ilə əmələ gələn tiroqlossal kanal sistləri və fistullar aiddir.
• Tiroqlossal kanal sistlərinin böyük hissəsi dilaltı sümüyün önündə formalaşır və uşaq yaşlarında müəyyən edilir. Bu sistlər həmişə orta xətdədir: dil kökü ilə suprasternal çuxur arasında yerləşir.
• Diaqnoz qoymaq üçün xəstənin dilini bayıra çıxarılması istənilir. Dil çıxaran zaman tiroqlossal kanal sisti yuxarıya doğru hərəkət edir.
• İnfeksiyalaşma riski səbəbindən tam olaraq sist xaric edilməlidir.
• Tiroqlossal kanal çox vaxt dilaltı sümüyün içinə keçir və cərrahi əməliyyat zamanı bu sümüyün orta hissəsinin çıxarılması vacibdir.
• Tiroid toxumasının aşağı enmədikdə dil kökündə qalır və lingual tiroid toxuması əmələ gəlir.
• Dil kökündəki tiroid vəzin böyüməsi tənəffüs yolunun sıxılmasına, disfagiya və qanamaya səbəb olur.
• Dil kökü tiroid toxumasının inkişafının qarşısını almaq üçün ən çox tiroid hormonu verilir.
• Müalicə effekt vermədikdə radioaktiv yod göstərişdir.
• Bəzi hallarda boynun yan (santral) səthlərində ektopik tiroid toxumasına rast gəlinir.
• Struma ovarii – yumurtalıq parenximasında qalxanabənzər vəzi toxumasına rast gəlinməsidir.