Periferik damar xəstəliyi - Özət və Suallar

Suallar

Cavablar

Periferik damar xəstəliyi nədir?

İşemiya nəticəsində toxuma perfuziyasının pozulması və tədricən ətrafın funksiyasının itirilməsi halıdır

Əsas səbəbləri nələrdir?

• Ateroskleroz - ən çox rast gələn səbəbi
• Flebit
• Autoimmun xəstəliklər – vaskulitlər və s. 
• Zədələnmə və ya əməliyyat
• Koaqulopatiya

Risk faktorları nələrdir?

• Şəkərli diabet
• Hiperlipidemiya
• Siqaretçəkmə
• Qan qatılığının artması

Klinik əlamətləri hansılardır?

• Fasiləli axsamanın olması
• Işemik istirahət ağrıları
• Erektil disfunksiya

5P əlaməti nədir?

• ağrı (pain)
• solğunluq (pallor)
• nəbzin olmaması (pulselessness)
• paresteziya (paraesthesia)
• iflic (paralysis)

Diaqnostikada hansı müayinələrdən istifadə olunur?

• Obyektiv – dərinin və nəbzin qiymətləndirilməsi
• Laborator – qanın ümumi və biokimyəvi (elektrolit, kreatinin, lipidlər, D-dimer) müayinələri
• İnstrumental (USM, arterioqrafiya, KT, MRT)

Allen testi ilə hansı arteriyaları qiymətləndirmək mümkündür?

radial və ulnar arteriyaları

Allen testi necə aparılır?

Biləkdə radial və ulnar arteriyaları sıxaraq xəstəyə əlini bir neçə dəfə açıb-bükməsi təklif olunur. Bu zaman əlin rəngi avazıyır. Sıra ilə arteriyalardan birini sərbəstləşdirərək əlin qanlanmasına baxılır.

Topuq-bazu indeksi necə hesablanır?

Topuq sistolik təzyiqinin bazu arterial təzyiqinə nisbətidir

Topuq-bazu indeksinin normal, fasiləli axsama zamanı və sakitlik ağrıları zamanı göstəriciləri necədir?

Normal  ≥ 1.0

Fasiləli axsama ˂0.6

Sakitlik ağrısı ˂0.4

Kimlərdə bu göstərici düzgün olmaya bilər?

Kalsifikasiyalaşmış arteriyası (xüsusilə diabet zamanı) olan şəxslərdə

Müalicə üsulları hansılardır?

• Konservativ (risk faktorlarının aradan qaldırılması, antikoaqulyant)
• Cərrahi

Cərrahi müalicəyə mütləq əks göstərişlər nələrdir?

Pasientin aqonal və ya çox ağır ümumi vəziyyəti

Cərrahi müalicəyə nisbi əks göstərişlər nələrdir?

Ağır yanaşı xəstəlikləri – miokardın kəskin infarktı, qeyri-operabel bədxassəli şişlərlə olan pasientlərin yüngül formalı və həyat üçün təhlükəsiz işemiyaları

Cərrahi müalicə üsulları nələrdir?

• Embolektomiya
• Şuntlama
• Amputasiya

Embolektomiyanın hansı növləri var?

• Birbaşa – embolin üzərindən kəsik edib onun mexaniki olaraq xaric edilməsi
• Dolayısı ilə - distal və yaxud proksimal olaraq arteriotomiya edib xüsusi Foqarti kateteri ilə embolektomiya

Foqarti kateteri necə istifadə edilir?

Kateter embolu keçənə qədər irəlilədilir,  fizioloji məhlulla kateterin balonu doldurulur və kateter embolla birlikdə geriyə çəkilir

Uzunmüddətli kəskin işemiyada postoperativ dövrdə ətrafın reperfuziyasından sonra hansı ağırlaşmalar müşahidə oluna bilər?

• Kompartment sindromu
• Hiperkaliemiya
• Mioqlobinuriya ilə əlaqədar böyrək çatmazlığı
• Miokard infarktı

Kompartment sindromu nədir?

Aşağı ətraf (baldır) əzələləri fassiyalarla kompartmentlərə ayılıb. Reperfuziyadan sonra toxumada şişkinlik yaranır və nəticədə kompartmentdaxili təzyiq artır. Bu isə kapilyarlarda axın sürətinin azalmasına, işemiyaya və mionekroza səbəb olur. Mionekroz intrakompartment təzyiq 30 mm Hg süt.-a çatdıqda baş verir.

Kompartment sindromunun əsas əlamətləri nədir?

• Ağrı – xüsusilə ətrafın passiv hərəkətindən sonra
• İflic (paralysis)
• Paresteziya
• Ətrafın avazıması
• Əksərən nəbz təyin olunur

Diaqnozu hansı müayinələrə əsasə qoyulur?

• Anamnez
• Kompartmentdaxili təzyiqin ölçülməsi

Müalicə üsulları hansılardır?

bilateral fassiotomiya

Kəskin arterial keçməzliyin əsas səbəbləri hansılardır?

Tromboz və emboliya

Kəskin trombozun rastgəlmə tezliyi nə qədərdir?

Kəskin arterial  işemiyaların 60%-ni təşkil edir

Trombozun yaranmasına şərait yaradan faktorlar hansılardır?

• Dehidratasiya
• Hipotenziya
• Maliqnizasiya
• Polisitemiya
• Anadangəlmə protrombotik hallar

Klinik xüsusiyyətləri hansılardır?

• Fasiləli axsamanın olması;
• Damarın stenozu və yaxud natamam okklüziyası;
• Emboliya mənbəyinin bəlli olmaması;
• Kontr lateral ətrafada nəbzin zəif olması və yaxud olmaması.

Emboliya nədir?

Arterial damar mənfəzinin hər hansı maddi substratla tutulması  və kəskin işemiyanın yaranmasıdır.

Embolun forma müxtəlifliyinə görə təsnifatı?

• kombinə olunmuş forma - iki və daha artıq ətrafın damarlarının eyni vaxtda zədələnməsi;
• pilləli forma - eyni ətraf arteriyasının müxtəlif səviyyələrdə bir neçə embolla tutulması;
• müştərək forma - ətraf damarları ilə birlikdə visseral və yaxud serebral arteriyaların eyni vaxtda zədələnməsi;

Emboliyanın əsas xüsusiyyətləri hansılardır?

• Daha öncə axsamanın olmaması;
• Çox sürətli kliniki gedişi və damarın tam tutulması;
• Aritmiyalar, xüsusilə də qulaqcıqların fibrilyasiyası;

Ən çox embollar arteriyanın hansı nahiyəsində baş verir?

Bifurkasiya nahiyəsində - damar diametrinin qəflətən kiçildiyi yerdə

Ətrafların kəskin işemiyasının hansı dərəcələri var?

I dərəcə - sakitlik və ya kiçik fiziki iş zamanı ağrı, paresteziya, yorğunluq

II dərəcə - hərəki pozğunluqların yaranması

• IIa - ətrafın parezi
• IIb - ətrafın iflici
• IIc - subfassial ödemin yaranması

III dərəcə - dərin işemik zədələnmələr

• IIIa - ətrafda məhdud, distal kontraktura
• IIIb - ətrafın total kontrakturası

Kəskin işemiyanın fəsadları hansılardır?

• Ətrafın xroniki işemiyası
• Postişemik sindrom
• Ətrafın qanqrenası
• Venoz tromboz, ağ ciyər arteriyasının trombemboliyası
• Böyrək çatmazlığı
• Ölüm halları
• Ətrafın itirilməsi

Diaqnostikası hansı mərhələlərdən ibarətdir?

• Səbəbin müəyyən edilməsi
• Ətrafın yaşama qabiliyyətinin dəyərləndirilməsi;
• Tam üzvi və ya funksional  dəyişiliklərin və onların dərəcəsinin qiymətləndirilməsi;

Diaqnostikada hansı müayinələrdən istifadə olunur?

• Arterioqrafiya
• EKQ (miokard infarktı, AF)
• Exo-KQ
• Döş qəfəsi Rentgenoqraiyası
• Qanın ümumi analizi, koaquloqramma, qanda troponin və qlükozanın təyini;

Təcili tədbirlər nələrdir?

• Təcili hospitalizasiya və oksigenlə nəfəsalma;
• Dehidratasiya olduqda kristalloidlərin köçürülməsi (1000 ml);
• Adekvat analgeziyanın təmin edilməsi;
• İlkin müayinələrin edilməsi;
• Pasientin ixtisaslaşmış tibb müəssisəsinə çatdırılması.

İlk yardım tədbirləri hansılardır?

• 5000 vahid heparin i/v bolyusla
• 1000 vahid/saat ilə davam etmək (4-6 saatdan bir APTZ yoxlamaq – 2-2,5 arasında  saxlamağa çalışmaq)

Aşağı molekullu heparinlərin üstünlükləri nələrdir?

• daha effektli və qanaxma təhlükəsinin minimum olması
• gündə 1 dəfə istifadə
• koaquloqrammaya daimi nəzarətə ehtiyacın olmaması

Heparinoterapiyaya əsas əks göstərişlər hansılardır?

aortanın disseksiyası (laylanması), müxtəlif travmalar, xüsusilə də kəllə-beyin zədələnmələri

Yekun tədbirlər hansılardır?

Geridönməz dəyişiliklər – xilas edilməsi mümkün olmayan ətraf - amputasiya

Tam dəyişiliklər – ciddi təhlükə altında olan ətraf - trombolizis, angioplastika, embolektomiya və yaxud  təcili rekonstruktiv cərrahi əməliyyat (şuntlama)

Natamam dəyişiliklər – xilas edilməsi mümkün olan ətraf - residivin qarşısını almaq, həmçinin angioqrafiya, cərrahi əməliyyatın icrası üçün heparinizasiya

Xroniki işemiyanın hansı mərhələləri var?

I mərhələ  - Asimptomatik

II mərhələ - Fasiləli axsama

III mərhələ - Sakitlik ağrıları

IV mərhələ - Xora/Qanqrena

Fasiləli axsama nədir?

Xüsusi məsafə qət etdikdən sonra aşağı ətraflarda, əsasən baldır əzələlərində ağrı, krampın yaranması və müəyyən müddət keçdikdən sonra əlamətlərin itməsidir.

Fasiləli axsamanın rastgəlmə tezliyi nə qədərdir?

50 yaşdan yuxarı kişilərin 50%-də rast gəlinir

Proqnozu nədir?

Xəstələrin 1/3-də sağalma baş verir, 1/3-də stabil qalır, qalan 1/3-də isə pisləşmə qeyd edilir. 4% hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur, 1%-də amputasiyaya ehtiyac yaranır

Risk amillər hansılardır?

• Hipertenziya
• Hiperlipidemiya
• Şəkərli diabet
• Siqaret çəkmə

Irsi meyillilik

Diaqnoz hansı müayinələrə əsasən qoyulur?

• Klinik müayinə
• Plazmada qlükoza, xolesterin təyini
• angioqrafiya, KT angioqrafiya və yaxud MR angioqrafiya – ağırlaşmış formalarda
• abdominal USM – aota anevrizmasında

Müalicə üsulları hansılardır?

• Risk faktorlarının aradan qaldırılması
• Konservativ (aspirin, trental)
• Endovaskulyar müalicə - angioplastika və ya stent qoyulması
• Cərrahi əməliyyat

Fasiləli axsamanın konservativ müalicə sxemini necə yadda saxlamaq olar?

PACE – addımlamaq

• Pentoksifillin
• Aspirin
• Cessation of smoking – siqareti tərgitmə
• Exercise – idman

Ətrafların kritik işemiyası nədir?

Ətrafların xronik işemiyasının III və IV mərhələsi

Diaqnozu hansı göstəricilərə əsasən qoyulur?

• Sakitlik ağrısı 2 həftədən artıq davam etdikdə və sadə analgetiklərə tabe olmadıqda;
• Doppler ilə təyin olunan arterial təzyiq topuqda 50 mm.c.st.-dan az olduqda (şəkərli diabetli xəstələrdə 30 mm.c.st.-dan az);

Toxuma nekrozu, qanqrena və yaxud trofiki xora inkişaf etdikdə

Sakitlik ağrısı nədir?

1. Gecələr və ətrafın yuxarı qaldırılmış vəziyyətində artan, ətrafı aşağı saldıqda azalan aşağı ətraf ağrıları

Diaqnostika hansı müayinələrdən istifadə edilir?

• Rəngli Doppler müayinəsi
• Angioqrafiya
• MRT

Müalicə üsulları hansılardır?

• Revaskulyarizasiya – ilk seçim
• Endovaskulyar müalicə
• Cərrahi müalicə

»   Femoro-distal şuntlama

1. Amputasiya

Cərrahi müalicəyə göstəriş nədir?

• Ağrıların həyat keyfiyyətinə ciddi mənfi təsiri
• Toxuma nekrozu
• Infeksiyanın qoşulması

Leriche (Leriş) sindromu nədir?

1. Aortanın distalının aterosklerotik okkluziyası

Klinik əlamətləri nələrdir?

• Axsama
• Impotensiya (erektil disfunksiya)
• Ayaq əzələlərində atrofiya

Quru qanqrena nədir?

• Toxumaların infeksiya qoşulmamış nekrozudur

Yaş qanqrena nədir?

• Nekrozlaşmış toxumanın infeksiyalaşmasıdır

Mavi barmaq sindromu nədir?

• Proksimal arterial plak ilə mikroemboliya nəticəsində barmaqda (əl/ayaq) ağrı və sianozun yaranmasıdır