Bayramov N.Y., Rüstəm Ə.M., Qeybulla A.Ə.
Təsnifatı
QB-nun xoşxassəli törəmələri rastgəlmə tezliyinə görə ardıcıllığı:
- Barrettt ezofaqusu
- Qastrointestinal stromal şişlər
- Leyomioma
- Poliplər
- Hemangioma
- Qranulyar mioblastoma
- Sistlər
- Digər törəmələr
Barrett ezofagusu
Tərif
QB-nun distal hissəsində normal yastı epitelinin sütünşəkilli epitel ilə əvəz olunmasıdır (metaplaziyasıdır). Sütunşəkilli epiteli intestinal tipli olur, yəni Goblet hüceyrələri müəyyən olunur.
Az hallarda stabil olur, əksər hallarda isə proqressivləşərək displaziya, hətta xora, qanaxma, daralma və xərçəng kimi ağırlaşmalarla nəticələnir.
Təsnifatı
|
Ağırlıq dərəcəsi (histoloji) |
|
Rastgəlmə tezliyi
Endoskopiya zamanı Barrett ezofaqusu 2%, reflüks-ezofagit olan xəstələrdə isə 10-15% hallarda müəyyən olunur. Uzunmüddətli reflüks xəstəliyi və hiatal yırtıq olan insanlar arasında daha çox rast gəlir.
Etiologiyası
Reflüks xəstəliyi əsas səbəb hesab edilir.
Patogenezi
Reflüks nəticəsində mədənin turş şirəsi və öd QB-nun normal yastı epitelini zədələyir, qoruyucu mexnizm kimi intestinal metaplaziya baş verir. Barrett ezofagusu zamanı xəstələrdə aşağı sfinkterin tonusu və QB-nun peristaltikası çox zəif olur. Eyni zamanda hiatal yırtıq xeyli çox (80%) rast gəlir.
Gedişi və ağırlaşmaları
Metaplaziyalı xəstələrin təxminən ⅓-i stabil gedişli olur. Çox az hallarda səbəb aradan qaldırıldıqdan sonra (antireflüks əməliyyatından sonra) reqressiya (10-20%) baş verir. Əksər hallarda (> 50%) metaplaziya proqressivləşərək aşağı və yüksək dərəcəli displaziya və adenokarsinom mərhələlərinə keçir, ağırlaşmaların imkişafına səbəb olur.
Ağırlaşmalar
|
Xoralar |
Xəstələrin 50%-də rast gəlir. Eroziyalardan fərqli olaraq kolumnar epiteli tam penetrasiya edir (mədə xoraları kimi). GERX-li xəstələrdə xora adətən Barrett ezofagiti mənşəli olur. Ağrılar, qanaxma epizodları, perforasiya və penetrasiya baş verə bilər. |
|
Striktur |
30-50% hallarda rast gəlir. Distal və proksimal lokalizasiyaslı olur. Distal strikturlar qastroezofageal birləşmədə, proskimal strikturlar isə QB-nun orta və yuxarı hissələrində yerləşir. |
|
Displaziya |
Metaplazaiyadan sonrakı mərhələ kimi aşağı dərəcəli (5-10%), sonra yüksək dərəcəli displaziyaya transformasiya baş verir. Yüksək dərəcəli displaziyanın in situ karsinom ilə differensiasiyası çox çətindir və 50% hallarda invaziv adenokarsinoma çevrilir. |
|
Adenokarsinoma |
Barrett ezofaqusu xərçəngönü xəstəlik hesab edilir, xərçəng riski 50-100 dəfə artır, xərçəng ehtimalı isə 10%-dir. Xərçəngin ehtimal olunan inkişaf mərhələləri: metaplaziya → aşağ dərəcəli displaziya → yüksək dərəcəli displaziya → adenokarsinom |
Klinikası
Bəzən asimptomatik gedişli olur. Digər səbəblərə görə endoskopiya müayinəsi zamanı aşkar edilir. Əksər xəstələrdə uzunmüddətli reflüks anamnezi olur:
- Tipik simptomlar: qıcqırma, requrgitasiya
- Atipik simptomlar: ağrılar, disfagiya, qanaxma, arıqlama və b.
Diaqnostikası
Şübhə
QERX, hiatal yırtıq, striktur və xora olan xəstələrdə endoskopik müayinə zamanı şübhəli görüntü (QB-nun ağımtıl epitelinin qırmızımtıl epiteli ilə əvəzlənməsi) Barrett ezofqusuna şübhələri artırır.
Dəqiqləşdirmə
Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün QB-nun distal hissəsindən endoskopik biopsiya materialının götürülməsi mütləqdir. Patohistoloji müayinələrdə intesinal tipli kolumnar epitelinin aşkar edilməsi diaqnozun dəqiqləşdiriilmsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Diaqnostik kriteriyaları:
- Tipik və atipik reflüks əlamətləri;
- Endoskopiyada QB-nun ağımıtıl epitelinin çəhrayı epiteli ilə əvəzlənməsi;
- Biopsiyada intestinal metaplaziya
Müalicəsi
Müalicə tədbirləri 3 qrupa bölünür:
|
Reflüksün müalicəsi |
Anatasid preparatlarının qəbulu – simptomlar azalır. Mədə turşusunun təsiri azalsa da selikli qişaya ödün zədələyici təsiri aradan qalxmır. Antireflüks əməliyyatı – turşu və öd reflüksü aradan qalxır, metaplaziyanın reqressiyası ehtimalı artır (10-20%). Xərçəng inkar olunduqdan sonra tətbiq edilir. |
|
Barrett epitelinin aradan qaldırılması |
Metaplaziya və displaziyalarda istifadə:
|
|
Ağırlaşmaların müalicəsi |
Dilatasiya – strikturlarda; Rezeksiya – ağır dərəcəli displaziya və xərçəngə görə; Destruksiya - ağır dərəcəli displaziyalarda |
Müalicə taktikası
Müalicə üsulunun seçilməsində xəstəliyin mərhələsi və ağırlaşmaları nəzərə alınır.
|
Metaplaziya |
2 variantdan biri seçilir:
|
|
Aşağı dərəcəli displaziya |
Xəstələr 1-2 ay hidrogen körüyü blokatorları ilə müalicə olunur və təkrar biopsiya edilir. Bu müddətdə antasid müalicə hesabına iltihab azalır və displaziyanın dəqiqləşdirilməsi imkanı yaranır. Təkrar biopsiyada metaplaziya və ağır dərəcəli displaziya müəyyən edildikdə uyğun müalicə aparıılır. Aşağı dərəcəli displaziyalarda
|
|
Yüksək dərəcəli displaziya |
Gənc xəstələrdə ezofaqoektomiya tövsiyə edilir. Bu xəstələrin 30%-də morfoloji olaraq adenokarsinom müəyyən edilir. Yaşlı və əməliyyata əks-göstəriş olan xəstələrdə hər 3-4 aydan bir endoskopik müayinə aparılmalıdır. Ablasiya metodikası edilə bilər. |
|
Adenokarsinom |
Ezofaqoektomiya göstərişdir |
|
Xora |
Antasid müalicəsi, endoskopiyanın təkrarlanması. Xoranın residivi olduqda antireflüks əməliyyatı icra edilir. |
|
Striktur |
Pnevmatik balon dilatasiyası və antasid müalicəsi. Strikturun residivi fundoplikasiya və əməliyyatdaxili dilatasiyaya göstərişdir |
Leyomiom və digər xoşxassəli törəmələr
Rastgəlmə tezliyi
Toplumda bu törəmələr çox az rast gəlir. Qastrointestinal stromal tumorlar və leyomiomlar ən çox (~50%), daha sonra poliplər müəyyən olunur. Hemangiomlar və mioblastomlar nadir törəmələrdir. Adətən 20-50 yaşlı insanlar arasında müşahidə olunur.
Gedişi və ağırlaşmaları
Xoşxassəli törəmələrin əksəriyyəti böyüməyə meyillidirlər. Lakin onların bədxassəli törəmələrə keçmə ehtimalı aşağıdır.
Klinikası
Törəmənin ölçüləri və lokalizasiyasından asılı olaraq klinik əlamətlər dəyişir. İntralüminal törəmələr (poliplər) obstruksiya törədir, disfagiya, qusma, aspirasiya əlamətləri ilə təzahür edir. Kiçik intramural törəmələr (GİST, leyomiom) simptomsuz gedişlidirlər, böyük ölçülərə çatdıqda (>5 sm) disfagiya və retrosternal ağrılar ortaya çıxır.
Diaqnostikası
Kontrastlı ezofaqoqrafiya, endoskopiya, KT/MRT və endoskopik USM əsas diaqnostika üsullarıdır. Bu müayinələrdə mənfəzi birtərəfli sıxan, hamar divarlı kütlə təyin edilir. İntramural törəmələrdə endoskopik biopsiya məsləhət deyil. Çünki o, enukleasiya və ya eksiziya əməliyyatını çətinləşdirir.
Differensial diaqnostika
Bu törəmələr ilk növbədə QB-nun xərçəngi ilə differensiasiya edilməlidir. Xərçəngdə mukozal zədələnmə görünür. Biopsiya materialının morfologiyası diaqnozun verifikasiyasını təmin edir. Xoşxassəli intramural törəmlərdə isə selikli qişa adətən normal olur. Xoşxassəli törəmələri görüntüləmə diaqnostika üsulları ilə bir-birindən fərqləndirmək çətin olur. Dəqiq differensiasiya üçün patohistoloji müayinə çox vacibdir.
Müalicəsi
İntralüminal törəmələr adətən endoskopik yolla çıxarılır. Simptomatik və böyüyən intramural törəmələr torakoskopik, laparoskopik və ya açıq üsullarla çıxarılır (enukleasiya). Əməliyyat vaxtı mukoza zədələnməməlidir.
QB-nun sistləri
- Anadangəlmə (bronxogen, enterogen) və qazanılmış (retension) olur.
- Adətən orta və distal ezofaqusda yerləşir.
- Klinika və diaqnostika digər xoşxassəli törəmələrdən fərqlənmir.
- Simptomatik formaların cərrahi üsulla xaric edilməsi tövsiyə olunur.
Özət
Barrett ezofaqusu QB-nun distal hissəsində, normal yastı epitelin sütünşəkilli intestinal tipli epiteli ilə əvəz olunmasıdır (metaplaziyasıdır). Uzunmüddətili reflükslə əlaqədar qida borusu epitelinin daimi zədələnməsi əsas patogenetik mexanizm hesab edilir. Xəstəlik tipik və atipik reflüks əlamətləri ilə büruzə verir, az hallarda stabil qalır, əksər hadisələrdə proqressivləşərək xora, qanaxma, daralma, displaziya və xərçəng kimi ağırlaşmaların inkişafına səbəb olur. Diaqnostikası üçün endoskopiya və biopsiya vacivdir. Reflüks əlamətləri, endoskopiyada QB-nun ağımıtıl epitelinin cəhrayı epiteli ilə əvəz olunması, biopsiyada isə intestinal metaplaziya xarakterikdir. Müalicə üsulları kimi patomorfoloji dəyişikliklərdən asılı olaraq, konservativ (antasid preparatı) və cərrahi (fundoplikasiya, ablasiya, hətta ezofaqoektomiya) üsullar seçilə bilər.
Qida borusunun digər xoş xassəli törəmələri çox az rast gəlir. Barrett ezofaqusundan sonra ən çox (~50%) qastrointestinal stromal tumorlar və leyomiomlar, daha sonra poliplər təsadüf edilir. Hemangiomlar və mioblastomlar nadir törəmələrdir. Qida borusunun kiçikölçülü xoşxassəli törəmələri adətən asimptomatik olur və təsadüfü müayinələrdə tapılırlar. Törəmələr böyüdükçə disfagiya əlaməti ortaya çıxır. Onların əkəsriyyəti böyüməyə meyllidir. Diaqnostika kontrastlı ezofaqoqrafiya, endoskopiya, KT/MRT və endoskopik USM ilə təmin edilir. Mənfəzin birtərəfli sıxılması və hamar divar xarakterikdir. Bədxassəli törəmələrdən fərqləndirmək üçün biopsiya vacibdir. Müalicəsi cərrahidir: intralüminal törəmələr adətən endoskopik, simptomatik və böyüyən intramural törəmələr torakoskopik, laparoskopik və ya açıq üsullardan biri ilə çıxarılır.
Qida borusunun xoş xəssəli törəmləri üzrə suallar
N.Y.Bayramov, A.Səfiyeva, Ş.Məmmədova
|
Suallar |
Cavablar |
|
Ezofaqusun xoş xassəli törəmələrinə hansılar aiddir? |
|
|
Barrett ezofaqusu nədir? |
Ezofaqusun distal hissəsində yastı epitelin silindrik epitellə əvəz olunması |
|
Hansı formaları var? |
|
|
Səbəbi və ya risk faktorları hansıdır? |
QERX |
|
Patogenezi nədən ibarətdir? |
Ezofaqusun yastı epitelinin vaxtaşırı mədə turşusu və ödlə zədələnməsi |
|
Gediş xüsusiyyəti necədir? |
Xəstələrin ⅓-də stabil gedişlidir, əksər hadisələrdə proqressivləşir |
|
Ağırlaşmaları hansılardır? |
|
|
Klinik əlamətləri hansılardır? |
|
|
Hansı xəstələrdə şübhələnmək lazımdır? |
QERX və hiatal yırtıq, striktur və xora olan xəstələrdə |
|
Dəqiqləşdimək üçün hansı müayinələr lazımdır? |
Endoskopiya və biopsiya |
|
Görüntlüləmə əlamətləri hansılardır? |
Endoskopiyada ağımtıl epitelin çəhrayı epiteli ilə əvəz olunması |
|
Digər müayinələrdə nə tapılır? |
Patohistoloji müayinədə - intestinal tipli epiteli (Goblet hüceyrələri) |
|
Diaqnostik kriteriyaları hansılardır? |
|
|
Müalicə üsulları hansılardır? |
|
|
Proqnoz necədir? |
Əksər hallarda ağırlaşmalar inkişaf edir |
|
Ezofaqusun digər xoş xassəli törəmələrinin rastəlmə tezliyi nə qədərdir? |
Ən çox qastrointestinal stromal tumorlar və leyomiom, sonra poliplər, nadir hallarda isə hemangiom və mioblastom |
|
Gediş xüsusiyyəti necədir? |
Əksəriyyəti böyüməyə meylli, lakin bədxassəli törəməyə keçmə ehtimalı aşağıdır |
|
Klinik əlamətləri hansılardır? |
|
|
Hansı xəstələrdə şübhələnmək lazımdır? |
Klinik əlamətləri olan xəstələrdə |
|
Dəqiqləşdimək üçün hansı müayinələr lazımdır? |
|
|
Görüntlüləmə əlamətləri hansılardır? |
|
|
Müalicə üsulları hansılardır? |
|
|
Əməliyyata göstəriş nədir? |
Törəmənin olması |
|
Əməliyyat üsulları hansılardır? |
Simptomatik, böyüyən intramural törəmələrdə - torakoskopik və ya açıq üsulla enukleasiya |
|
Ezofaqusun sisti nədir? |
Ezofaqusun divarında yerləşən maye möhtəviyyatlı patoloji boşluq |
|
Rastəlmə tezliyi nə qədərdir? |
Çox nadir |
|
Hansı klinik formaları var? |
|
|
Ağırlaşmaları hansılardır? |
Böyüyərək ətraf orqanları sıxa bilərlər (disfagiya, təngənəfəslik) |
|
Klinik əlamətləri hansılardır? |
|
|
Dəqiqləşdimək üçün hansı müayinələr lazımdır? |
|
|
Müalicə üsulları hansılardır? |
|
|
Əməliyyata göstəriş nədir? |
Sistin simptomatik olması |
|
Əməliyyat üsulu hansıdır? |
Sistin enukleasiyası |