Kəskin qarın

KƏSKİN QARIN

N.Y.Bayramov, A.B.Həsənov, R.Y.Əliyev

Tərifi

Kəskin qarın - kəskin və spontan başlayan (qeyri-travmatik) ağrı və digər qarın əlamətləri ilə biruzə verən (qusma, diareya, qəbzlik və digər), təcili diaqnostika lazım gələn və təcili əməliyyat gərəkdirə bilən patologiyalara verilən ümumi addır. Adətən ilkin diaqnostik etaplarda işçi diaqnoz kimi istifadə edilir.

Təsnifatı

Səbəbinə görə	Təcili cərrahi xəstəliklər Qeyri-cərrahi xəstəliklər
Kəskin cərrahi patologiyanın xarakterinə görə	Qarındaxili qanaxma (hemoperitoneum) Perforasiya İşemiya və infarkt (nekroz) İltihab Tıxanma keçməzliyi (obstruksion keçməzlik) Kompartman

Səbələri

Kəskin qarın əlamətlərini həm qarındaxili orqanların, həm də qarından kənar orqan və sistemlərin çoxsaylı xəstəlikləri törədə bilər. Bu xəstəlikləri iki böyük qrupa ayırmaq olar:

təcili cərrahi əməliyyat tələb edən xəstəliklər -təcili cərrahi xəstəliklər
əməliyyat tələb etməyən - konservativ xəstəliklər:

Cərrahi orqanlar	Təcili cərrahi xəstəliklər	Əsasən konservativ müalicə
Qastro-intestinal xəstəliklər	Appendisit Perforativ xora Bağırsaq perforasiyası Qida borusu perforasiyası (Boerhave sindromu) Divertikulit Boğulmuş yırtıqlar Bağırsaq keçməzliyi Mezenterik Arteriya trambozu	İltihabi bağırsaq xəstəlikləri Mellori-Veiss sindromu Qastroenterit Kəskin qastrit Mezenterik adenit Parazitar xəstəliklər Qeyr-spesifik qarın ağrısı
Qaraciyər və öd yolları xəstəlikləri	Öd sancısı Kəskin xolesisit Kəskin xolangit Qaraciyər absesi Partlamış qaraciyər törəməsi Baddi-Kiari sindromu (kəskin faza)	Kəskin hepatit Spontan bakterial peritonit Portal vena trombozu Baddi-Kiari sindromu (kəskin)
Mədəaltı vəzi xəstəlikləri	Kəskin pankreatit	Xroniki pankreatit tutması
Dalaq xəstəlikləri	Spontan dalaq partlaması	Dalaq infarktı
Sidik yolları xəstəlikləri	Sidik daşı sancısı	Kəskin pielonefrit Kəskin sistit Böyrək infarktı Sidik daşı sancısı
Ginekoloji xəstəliklər	Uşaqlıqdan kənar hamiləliyin partlaması Yumurtalıq kisti partlaması Yumurtalıq burulması Pelvioperitonit	Kəskin salpingit Dismenorreya Endometrioz
Damar xəstəlikləri	Aorta və ya damar anevrizmaların partlaması Mezenterial tromboz İşemik kolit
Periton xəstəlikləri	İntrabdominal abses Nəcis peritoniti	Birincili peritonit Tuberkuloz peritoniti Piylik infarktı
Retroperitoneal xəstələiklər	Retroperitoneal abses	Retroperitoneal hematoma

Patogenezi

Kəskin qarın törədən mexanizmlər

Qarın boşluğunun təcili cərrahi xəstəlikəri 6 klassik patoloji proseslərdən birini və ya bir neçəsini törədərək kəskin qarına səbəb olur. Bu patologiyaları təcililik ardıcıllığına görə aşağdakimi kimi düzmək olar (Qan-Per-İn-İl-Tı-K):

Qarındaxili qanaxma
Perforasiya
İşemik nekroz (infarkt)
Destruktiv iltihab
Bağırsaq keçməzliyi (tıxanma)
Kompartman

Qarındaxili qanaxma

Qarındaxili qanaxma adətən xəstəlik nəticəsinda orqan divarında baş verən destruksiya nəticəsində meydana gəlir. Əksər hallarda sürətlə (bir neçə dəqiqə ərzində) inkişaf edən qanaxma şoka səbəb olur, bəzən abdominal kompartman da baş verə bilir. Aorta anevrizması partlaması, ektopik hamiləliyin partlaması, şiş partlamaları ağır və həyati təhlükəli qanaxmalara səbəb olur.

Perforasiya

Mədə-bağırsaq traktı divarının deşilməsi nəticəsində möhtəviyyat periton boşluğuna tökülür, əvvəlcə aseptik, sonra isə septik peritonit başlayır (bağırsaq perforasiyalarında 4-6 saat ərzində, mədə və 12bb perforasiyalarında 6-12 saat sonra). Sürətlə inkişaf edən proses ağır sepsisə, orqan və sistem yetməzliklərinə səbəb olur. Mədə və 12bb xora peroforasiyaları daha çox rast gəlir. Steriod müalicəsi alanlarda və bəzi infeskion xəstəliklərdə nazik bağırsaq perforasiyaları da rast gəlir.

İşemik nekroz

Mədə-bağırsaq arteriya və ya venalarında tromboz, emboliya, bəzən də gülcü spazm (nonokluziv işemiya) divar nekrozuna, möhtəviyyatın peritona tökülməsinə, peritonit, şok və sepsisə səbəb ola bilir. Bu poses sürətlə inkişaf edir, 2-4 saat ərzində bağırsaqdan işemik nekroz baş verə bilir və ağır nəticələr meydan agəlir.

Destruktiv iltihab

Qarın boşluğu orqanlarının bəzi iltihabi prosesləri (xüsüsən də uc orqanların iltihabı) orqan divarını destruksiyaya məruz qoyur, bakteriyaların translokasiyası və nəticədə prosesin peritona yayılmasına səbəb ola bilir. Məsələn kəskin appendisit, xolesistit, divertikulit, pankreatit və s. Bu prosellər nisbətən yavaş inkişaf edir, peritonit günlər sonra meydana gəlir. Peritonit həm sepsis, həm də kompartman törədərək orqan və sistem yetməzliklərinə səbəb olur.

Keçməzlik

Bağırsaq mənfəzinin daxili və ya xarici mənşəli tıxanması nəticəsində meydana gələn keçməzlik ilk mərhələdə proskimal hissədə durğunluğa, bağırsaq genişlənməsinə, qusmaya və hipovolemiyaya səbəb olur. Keçməzlik davam etikdə genişlənmiş bağırsaq divarında venoz işemiya, nekroz, bakterial translokasiya baş verir ki, bunlar da peritonit və sepsisə gətirib çıxarır. Obstruksiyanın lokalizasiyası, dərəcəsi, stranqulyasiyanını olub-olmaması proseslərin inkişaf sürətinə ciddi təsir edən amillərdir.

Klinikası

Kəskin qarın qarın əlamətləri və ümumi əlamətləri ilə biruzə verir. Qarın əlamətlərinə ağrı, qusma, diarreya, köp, qaz və nəcisin çıxmaması və s. aiddir. SİRS, sepsis, şok – hipovolemiya və anemiya ən çox rast gəlinən ümumi əlamətlərdir.

Ağrı

Kəskin qarının kardinal siptomu qarında ağrıdır. Ağrı adətən anidən və ilk başlayan təhlükə əlamətidir və xəstəni xəstəxanaya gətirən və ən çox səbəbdir.

Qarın ağrısının iki mexanizmi bilinir:

visseral
paretal

Visseral ağrılar parenximatoz orqan kapsulunun gərilməsi, bağırsaq divarının gərilməsi (genişlənmə, ödem) və ya işemiyası (spazm, damar tıxanması) nəticəsində meydana gəlir. Bağırsaq divarındakı sinir kələfinin, neyronların, sinir uclarının qıcıqlanması nəticəsində meydana gələn ağrı implusları vegetativ sinirlərlə əvvəlcə günəş kələfinə, sonra isə mərkəzi sinir sisteminə gedir. Ona görə də bu ağrılar dəqiq lokalizasiyalı olmurlar.

Parietal ağrılar parietal peritondakı somatik sinir uclarının qıcıqlanması nəticəsində baş verir. İltihab, kimyəvi zədələnmə (öd, sidik, qan, mədə- bağırsaq möhtəviyyatı), travma, gərilmə nosiseptiv impluslar törədən faktorlardır. Visseral ağrılardan fərqli olaraq parietal ağrı implusları somatik sinirlərlə (qabırğaarası sinirlərlə) daşındığı üçün dəqiq lokalizasiyalı olur. Digər tərəfdən parietal ağılar adətən əzələ gərilməsi və ya qarında qeyri-iradi gərginliklə müaşayət olunur.

Ağrının növləri

Ağrı subyektiv əlamət olmasına baxmayaraq pinsipial olaraq üç növünü ayrıd etmək olar:

şiddətli
sancışəkilli
küt

Şiddətli ağrı (xəncərvari) bir neçə saniyə və ya dəqiqə ərzində sürətlə artan və dözülməz şəkildə davam edən ağrıdır, adətən perforasiyalarda, orqan partlamalarında (aorta anevrizması partlaması, ektopik hamiləlik partlaması, sist və ya törəmə partlaması) və arterial trombozda və pankreatitdə rast gəlir. Şiddətli ağrılar adətən şok ilə müşayət olunur (sürətli ekstravazasiyaya bağlı).

Sancışəkilli ağrılıar tutub-buraxan ağrılardır, peristaltika ilə əlaqədar artıb-azalır, visseral mexanizm əsas rol oynayır. Bağırsaq keçməzliyində, sidik axarı daşlarında çox rast gəlir. Sidik axarlıarının peristaltik tezliyi bağırsaqlardakılardan çox olduğuna görə, ağrı tutmaları da daha tez-tez olur.

Küt daimi ağrılar iltihabi proseslər üçün xarakterdir. Başlanğıcda visseral mexanizm (orqan genişlənməsi), sonra isə iltihab peritona sirayət etdikdə isə parietal mexanizm (peritonun qıcıqlanması) rol oynayır.

Ağrının lokalizasiyası

Yerinə görə qarında diffuz, sağ və sol qabırğaaltı, epiqastral, mezoqastral, sağ və sol aşağı, hipoqastral, yan ağrıları ola bilər.

Ağrını artıran və azaldan amillər

Hərəkət əksər qarın ağrılarını artırır. Xüsusən, pertitona sirayət edən patologiyalarda (perforasiya, iltihab, qanaxma və s.) xəstənin və ya qarın divarının hərəkəti ağrını artırır (qarın divarının özü tərəfindən hərəkəti öksürək, dərin nəfəsalma, çevrilmə və s. və ya həkim tərəfindən hərəkəti - palpasiya, perkusiya). Ona görə də belə xəstələr adətən hərəkətsiz olmağa və ya məcburi vəziyyət almağa çalışırlar. Peristaltik ağrılar isə adətən hərəkətlə ciddi dəyişmirlər, xüsusən də sidik axarı tıxanmalarına bağlı ağrısı olanlar narahat və hərəkətlili olurlar.

Qusmalar bağırsaq keçməzliyində ağrıları müvəqqəti azalda bilir.

Ağrıkəsicilər cərrahi ağrıları azaldır, lakin tam aradan qaldırmır. Ona görə də, əvvəlki fikirlərin əksinə olaraq kəskin qarın əlamətləri olan xəstələrdə ağrıkəsici istifadə etmək olar və lazımdır (xəstəxanada)

Qusma

Qusma kəskin qarında əksər hallarda rast gəlir və ağrıdan sonra başlayır. Qusuntunun tərkibi və xarakteri fərqli ola bilr: qanlı qusma xorada və qastritdə, nəcisli qusma keçməzlikdə rast gəlir.

Pankreatit və keçməzlikdə aramsız qusmalar olur, bağırsaq keçməzliyində nəcis qusmaları ola bilir və qusma müvəqqəti yüngüllük gətirir, pankreatitdə isə yüngüllük gətirmir. Kəskin appendisit və xolesistitdə bir neçə dəfəlik qusmalar ağrıları azaltmır.

Perforasiya və qarındaxili qanaxmalar üçün isə qusma xarakterik deyil. Kəskin qastritdə də bulantı və qusmalar çox rast gəlir.

Diarreya

Diareya və qusma ağrıdan əvvəl başlayarsa qastroenterit üçün xarakterikdir. Kəskin cərrahi xəstəliklərə diarreya az rast gəlir, adətən gec mərhələrdə bağırsaq iltihabına, pelvik absesə və bəzən də antibiotikoterapiyaya bağlı psevdomembranoz kolitə bağlı meydana gəlir.

Köp

Köp bağırsaq keçməzliyinin xarakterik əlamətidir. Bununla yanaşı peritonitdə parezə bağlı köp rastlanır.

Qaz və nəcis çıxmaması

Proksimal bağırsaq keçməzliyində erkən mərhələlərda qaz və nəcis çıxa bilir. Distal bağırsaq keçməzliyində bu əlamət stabildir.

Digər əlamətlər

Kəskin qarında qarın əlamətləri ilə yanaşı əksər hallarda ümumi əlamətlər də rast gələ bilir:

İltihab -sepsis əlamətləri: hərarət, təngənəfəslik
Hilovolemiya-şok əlamətləri: taxikardiya, hipotenziya, diurezin azalması, quru dil və s.
Qanaxma əlamətləri
Digər

DİAQNOSTİKASI

Prinsiplər

Kəskin qarın əlaməti olan xəstələr təcili qaydada müayinə və müalicə olunmalıdırlar.
Qarında kəskin ağrısı olan bütün xəstələrdə ilk növbədə kritik vəziyyələri (YADDAŞ prinsipi üzrə hemodinamika, tənəffüs, beyin yoxlanılır) və təcili cərrahi xəstəlikləri (24 saat ərzində əməliyyat tələb edən) təsdiq və ya inkar etmək lazımdır.
Diaqnostikada ilk və əsas istiqamət təcili cərrahiyyəyə göstəriş olan əlamətlərin və ya sindromların axtarışıdır (bunlara qarındaxili qanaxma, perforasiya, işemiya-nekroz, destruktiv iltihab və keçməzlik aiddir), nozoloji səbəbin (xəstəliyin) axtarışı isə, ikinci planda tutulur.
Təcili cərrahi xəstəliklərin patoqnomonik simptomu yox dərəcəsindədir, diaqanoz simptomokomleks və differensiasiya əsasında qoyulur.
Klinik müayinə həlledicidir, laborator və ya görüntüləmə müayinələri isə klinik nəticəni dəstəkləmək və ya differensasiya üçündür (diaqnzou inkar etməz).
Təcili cərrahi xəstəlik inkar edilə bilmirsə xəstə əməliyyat olunmalıdır (laparoskopiya və ya laparotomiya).

Şübhə

Qarında kəskin bağlayan ağrısı olan bütün xəstələri kəskin qarın kimi qəbul edilməli və yoxlanmalıdır.
Kəskin qarına yüksək şübhə əlamətləri aşağıdakılarıdır:
Ağrı
Şok, sepsis
Peritonizm (ağrılı qarın və ya gərginlik, əlçəkmə simptomu müsbət)
Keçməzlik əlamətləri (qusma, köp və qaz-nəcis çıxmaması)
Ağrı hissiyyatı aradan qalxmış xəstələrdə (intubasiya, koma və s.) qarın əlmətələri (köp, kompartman, qaz və nəcisin çıxmaması), sepsis və asidoz kəskin qarına şübhə yarada bilər.

Dəqiqləşdirmə - birinci pillə

Bu mərhələdə məqsəd kritik vəziyyətləri (şok, tənəffüs yetməzliyi, koma) və qarında klassik 6 təcili cərrahi patologiyanı – qanaxmanı, perforasiyanı, işemik nekrozu, destruktiv iltihabı, keçməzlik-tıxanmanı və komprtmanı göstərən və ya yüksək şübhə yaradan əlamətləri axtarmaqdır (bu patologiyaların axtarış ardıcıllığını qısaca olaraq “Qan-Per-İn-İl-Tı-K” adlandırmaq olar). Bunun üçün aşağıdakı ilkin müayinələr təcili şəkildə aparılır:

Anamnez
Diqqətli fiziki müayinə
Hemoqram
Biokimya, elektrolitlər
CRP
USM

Qarın icmal R-sı I müayinədir. Bu müayinələr əksər hallarda kəskin qarını təsdiq və ya inkar etməyə imkan verir. Klinik əlamətlər arasında ağrının xarakteri, qarın və ümumi əlamətlər önəmli yer tutur. Ağrının xarakteri, qarın əlamətləri (peritonizm, keçməzlik) və ümumi əlamətlər (şok, SİRS, sepsis) nəzərə alındıqda birinci mərhələ müayinələrdən bir neçə nəticə ortaya çıxır.

Şəkil 1. Kəskin qarında ilkin müayinələrin nəticələri

Qarında şiddətli ağrı və şok

Bu klinik vəziyyət aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Bir neçə dəqiqə əvvəl başlayan şiddətli ağrılar
Avazımış rəng, soyuq dəri və tər
Taxikardiya, hipotenziya
Ortostatik kollaps
Qarın ağrılı, əlçəkmə müsbət-
Qarın gərgin və şişkin ola bilər
Hemoqramda anemiya ola bilir
USM-də qarında maye ola bilər

Şəkil 2. Qarında ağrı və şok əlamətləri olanlarda diaqnostik yanaşma

Şok və qarın əlamətləri olan xəstələrdə bir neçə dəqiqə ərzində hemorragik, hipovolemik, septik və kardiogen şok arasında differensiasiya aparmaq lazımdır (Şəkli 2).

Hemorragik şok qarındaxili qanaxma nəticəsində meydana gələ bilir:
Aorta anevrizması partlaması
Uşaqlıqdan kənar hamiləlik
Törəmələrin yırtılması və qanaxma
Hipovolemik və septiki şoku aşağıdakı patologiyalar törədə bilir:
Perforasiya
Kəskin mezenterial tromboz
Stranqulyasiya
Kəskin pankreatit
Exinokokk kistinin abdominal yırtılması
Kardiogen şok
Miokard infarktı (abdominal forma)

Bu xəstələrdə ilk növbədə qarındaxili qanxama və kardiogen şok təsdiq və ya inkar edilməlidir. Hemorragik şokda infuzion-transfuzion terapiyaya paralel olaraq hemostaz məqsədi ilə dəqiqələr içərisində cərrahi müdaxilə gərəkir.

Diffuz peritonit – “taxta qarın”

“Taxta qarın” klinik vəziyyəti aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Bir neçə dəqiqə əvvəl başlayan şiddətli ağrılar
Hərəkətsiz və çəkilmiş qarın
Palpator ağrılı və gərgin
Əlçəkmə müsbət
Bağırsaq səsləri zəifdir və ya eşidilmir
Qaraciyər kütlüyü itə bilər
Şok əlamətləri ola bilər
USM qarında maye göstrərə bilir

Şəkil 3. “Taxta qarın” əlamətləri olanlarda diaqnostik yanaşma

“Taxta qarın” klinikasını aşağıdakı xəstəliklər törədə bilir (Şəkil 3):

Perforasiya
İltihabi, işemik xəstəliklərin və keçməzliyin gec mərhələsi

Bu klinik vəziyyətlərdə adətən təcili əməliyyat edilir. Differensiasiya çətinliyi olarsa KT edilir. Lakin əməliyyata əks göstəriş olan xəstəlikləri də unutmamaq lazımdır:

Ailəvi ağdəniz qızdırması (periodik xəstəlik)
Birincili peritonitlər (spontan bakterial peritonit, vərəm peritoniti, psevdoperitonitlər)

Diffuz peritonit – kompartman

Kompartman sindromu aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Qarında bir neçə saat və ya gün əvvəl başlayan, hazırda davam edən küt diffuz ağrılıar
Hərəkətlə ağrılar artır
Şişkin və hərəkətsiz qarın
Palpator diffuz gərgin və ağrılı qarın
Əlçəkmə müsbət
Bağırsaq səsləri yoxdur və ya azalıb
Sepsis - orqan və sistem yetməzlikləri (taxikardiya, hipotenziya, taxipnoe, hərarət, septik şok, quru dil, sidikçıxarma kəskin azalıb)
Leykositoz xarakterikdir
USM qarında maye göstərə bilir.

Şəkil 4. Abdominal kompartmanda diaqnostik yanaşma

Kompartman əlaməti adətən peritonitin və bağırsaq keçməzliyinin gec mərhələsində rast gəlir. Aorta anevrizma partlaması və retroperitoneal böyük qanaxmalarda da kompartman rast gələ bilər. Stabil xəstələrdə təcili KT diaqnozu dəqiqləşdirmədə faydalı olur.

Yerli peritonit

Yerli peritonit klinikası aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Qarında bir neçə saat və ya gün əvvəl başlyayan, hazırda davam edən küt ağrı
Hərəkətlə ağrılar artır
Yerli palpator ağrı, gərginlik və ya gərmə
Əlçəkmə müsbət ola bilər
Stabildir, ümumi iltihab əlamətləri ola bilər (hərarət, taxikardiya)
Leykositoz xarakterikdir
USM-də qarında maye və orqanlarda iltihab əlaməti görünə bilir.

Şəkil 5. Yerli peritonit əlamətləri olanlarda diaqnostik yanaşma

Yerli peritonit əlamətlərini aşağıdakı iltihabı xəstəliklər törədə bilir:

Kəskin appendisit
Kəskin xolesistit
Divertikulit
Pankreatit
Pelvioperitonit

Bu klinik vəziyyətdə klinik və USM əlamətləri diaqnozu dəqiqləşdirmirsə növbəti müayinə kimi KT tətbiq edilə bilər.

Qarında kütlə və SİRS-sepsis (abses, infiltrat)

Bu klinik vəziyyət aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Qarında bir neçə gün başlayan, davam edən küt ağrı
Palpator ağrılı kütlə
Sepsis-SİRS əlamətləri (hərarət, taxikardiya, taxipnole və s. )
Leykositoz xarakterikdir
USM-də kütlə, maye görünə bilər

Şəkil 6. Qarında palpator kütlə və SİRS əlamətləri olanlarda diaqnostika

Qarında palpator kütlə və sepsis əlamətlərini aşağıdakı destruktiv iltihabi xəstəliklər törədə bilər:

Appendikulyar infiltrat, abses
Destruktiv xolesistit
Divertikulit, divertikulyar abses
İnfektiv pankreatit, pankreatik fleqmona
Kron xəstəliyi
Törəmələrin destruksiyası
Tubo-ovarian abses
Pielonefrit
Digər abdominal abseslər

Qarında kütlə və sepsis əlamətləri olan xəstələrdə klinik və USM əlamətləri diaqnozu dəqiqləşdirmirsə növbətii pillə müayinə kimi KT tətbiq edilə bilər (Şəkil 6)

Bağırsaq keçməzliyi

Bağırsaq keçməzliyi aşağıdakı əlamətlərlə biruzə verir:

Qarında davam edən daimi və sancışəkilli ağrıar
Qusma
Köp (diffuz və ya regional)
Qaz və nəcisin çıxmaması
Bağırsaq səsləri əvvəl artır, sonra azalır
Qarın ağrılı, erkən mərhələdə gərginlik olmur, gec mərhələdə kompartman
Hipovolemiya
Leykositoz erkən mərhələdə xarakterik deyil
USM faydalı olmur.

Şəkil 7. Bağırsaq keçməzliyində diaqnostika

Bağırsaq keçməzliyini müxtəlif xəstəliklər törədə bilər (Şəkil 7):

Mexaniki bağırsaq keçməzlik
- Nazik bağırsaq keçməzliyi (bitişmə, yırtıqda boğulma, burulma, törəmə və s)
- Yoğun bağırsaq keçməzliyi (şişlər, nəcis daşları, burulma, boğulma və s)
Paralitik bağırsaq keçməzliyi
- Peritonit
- Əməliyyatdan sonra
- Sepsis və şok
- Zəhərlənmələr
- Digər

Stabil xəstələrdə diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün adətən KT edilir.

Qarında ağrı və SİRS

Bu klinik vəziyyət az da olsa rast gəlir və aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunur:

Qarında bir neçə gün əvvəl başlayan və hazırda davam edən küt ağrı
SİRS əlamətləri var
Qarın əlamətləri zəifdir və ya şübhəlidir (qarında gərginlik, gərmə, törəmə və keçməzlik yoxdur, palpator ağrı zəifdir və ya şübhəlidir)
Leykositoz
USM öd yolları genişlənməsi , retroperitonda dəyişiklik və ya şübhəli əlamətlər göstərə bilər.

Bu hal adətən aşağıdakı hallarda çox rast gəlir:

Xolangit
Dərində yerləşən abseslər (qaraciyər absesi, dalaq absesi, retroperitoneal abses və s)
Bəd xassəli törəmələr.

Şəkil 8. Qarında ağrı və SİRS əlamətləri olanlarda diaqnostika

Qarında ağrı və SİRS əlamətləri olanlarda növbəti müayinə ilə, xüsusən də KT və ya MRT ilə diaqnozu dəqiqləşdirmək lazım gəlir (Şəkil 8).

Qarında ağrı var, peritonizm və SİRS-sepsis yox

Bu klinik vəziyyətdə adətən qarında küt və ya sancışəkilli ağrılar olur, lakin kəskin qarın və ümümi əlamətlər olmur və ya çox zəif olur. USM bəzən diaqnozu dəqiqləşdirə bilir (öd daşları, sidik daşları və yırtıqları). Əks halda ikinci pillə müayinələrə ehtiyac yaranır (Şəkil 9).

Şəkil 9. Qarında ağrısı olan, lakin peritonit və sepsis əlamətləri olmayanlarda diaqnostika

Dəqiqləşdimə - ikinci və üçüncü pillə müayinələr

Bu mərhələdə məqsəd qarındaxili cərrahi patologiyanı dəqiqləşdirməkdir. Bunun üçün əvvəlki klinik, hemoqram və USM nəticələri də nəzərə alınmaqla əlavə müayinələr aparılır:

KT
Laborator müayinələr
Konsultasiyalar
Digər (rentgen, MRT, endoskopiya və s.)

Bu pillə müayinələr adətən stabil xəstələrdə və əvvəlki mərhələdə diaqnozu və ya ağırlıq dərəcəsi müəyyən olmayan xəstələrdə aparılır. İkinci pillə müayinələr əksər hallarda qarının kəskin cərrahi patologiyalarını dəqiqləşdirə bilir. Bu pillədə də patologiyalar dəqiqləşmirsə üçüncü pillə müayinələrə ehtiyac yaranır (Şəkil 10). Bunun üçün adətən aşağıdakı invaziv müayinələr aparılır ki, bunlardan da ən çox tətbiq olunanı diaqnostik laparoskopiyadır.

Laparoskopiya
Laprotomiya
Angioqrafiya
Digər

Şəkil 10. Kəskin qarında ikinci pillə müayinələri və nəticələri

İlkin və ikinci pilə müayinələrlə dəqiqləşdirilən təcili cərrahi abdominal patologiyaların əlamətləri aşağıdakılardır:

Sindrom	Klinik	Dəqiqləşdirici əlamət
Qanaxma	Qarında kəskin başlayan güclü ağrı Hemorragik şok (taxikardiya, hipotenziya, ortostatik kollaps, soyuq və avazımış dəri, soyuq tər) Gərginlik zəif, əlçəkmə müsbət Köp ola bilər Kompartman ±	USM və ya KT-də qarında qan əlamətləri Hemoqlobinin kəskin azalması Parasentezdə peritonda qan
Perforasiya	Qarında kəskin başlayan güclü ağrı (bir neçə dəqiqə və ya saat əvvəl) Diffuz peritonit (hərəkətsiz və gərgin qarın, palpator ağrı, əlçəkmə) Qaraciyər kütlüyünün itməsi Sepsis Şok əlamətləri ola bilər.	Sərbəst hava Ekstravazasiyası (kontrast və ya boya) Peritoneal mayedə öd, bağırsaq möhtəviyyatı, sidik
İnfarkt-nekroz	Qarında bir neçə dəqiqə və ya saat əvvəl başlayan güclü ağrılar Şok (taxikardiya, hipotenziya) Rektal qanaxma ola bilər	KT: bağırsaqların difuz divar qalınlaşaması angioqrafiyada blok
İltihab	Qarında bir neçə saat əvvəl başlayan (sancışəkilli, küt , güclü) və hazırda davam edən ağrılar və: yerli peritonit əlamətləri ± sepsis diffuz peritonit əlamətləri ± sepsis Qarında kütlə və sepsis Zəif ağrı fonunda sepsis əlamətləri	USM/KT: Orqan böyüməsi Divar qalınlaşması Ətrafında maye, Abses Parasentezdə irin
Obstruksiya (tıxanma)	Qarında davam edən daimi və sancışəkilli ağrılar Qusma Köp Qaz və nəcisin çıxmaması Kompartman ±	Prokimal dilatasiya, proqressivləşən KT-də kontrastın keçməməsi, bağırsaq dilatasiyası və daralmış bölgə
Kompartman	Peritonit və keçməzliyin gec mərhələsində (adətən bir neçə gün sonra) Böyümüş (köpmüş) qarın Gərgin qarın Hərəkətsiz qarın Təngənəfəslik və şok ələmətləri ola bilər	Qarındaxili təzyiqin 25 mm-dən çox olması

MÜALİCƏ

Prinsip

Kəskin cərrahi qarının müalicə prinsipi stabilizasiya və təcili cərrahi müdaxilədir.

Stablizasiya tədbirləri standart YADDAŞ ardıcıllığı ilə aparılır (hava Yolu, Ağciyər, qan Dövranı, beyin -Düşüncə). Orqan yetməzlikləri olanlar reanimasiya bölümünə yerləşdirlilir (təngənəfəslik, hipotenziya, şüur dəyişiklikləri və s). Satabil xəstələr təcili yardım bölümündə yerləşdirlir, infuziya, ağrıkəsici başladılır və paralel olaraq müayinələr edilir. Antibiotik septik (orqan yetməzliyi olanlar) xəstələrdə ilk saat ərzində verilir.

Aşağıkakı əlamətlərdən və ya cərrahi sindromlardan hər hansı biri varsa təcili əməliyyat lazım gəlir:

Sindromlar (Qan-Per-İn-İL-Tı)	Aşağıdakı sindromlardan hər hansı biri dəqiqləşmişsə: Qarındaxili qanaxma Perforasiya İşemiya və nekroz Destruktiv iltihab Bağırsaq keçməzliyi (tıxnması)
Obyektiv müayinə əlamətləri:	Qarında gərginlik Palpator ağrı Qarında gərgin və ya artan köp Ağrılı kütlə Davam edən qanaxma və şok Qarında zəif ağrı və ya zəif palpator ağrı və aşağıdakılardan hər hansı biri: Sepsis Qanaxma Işemiyaya şübhə (asidoz, hərarət, taxikardiya) Konservativ müalicəyə baxmayaraq pisləşmə
Görüntüləmə əlamətləri	Sərbəst hava Böyük və ya proqressivləşən bağırsaq genişlənməsi Kontrastın kənara çıması Abdominal kütlə və hərarət Angioqrafiyada damar okkluziyası
Endoskopiya əlamətləri	Perforasiya Davam edən və dayandırılmayan qanaxma
Parasentez əlaməti	Qan Öd Sidik İrin Bağırsaq möhtəviyyatı

Təcili cərrahiyyədə tətbiq edilən əsas müdaxilələr:

Qanaxmada – təcili hemostaz
Perforasiyada – təcili örtmə və ya rezeksiya
İşemiyada – təcili revaskulyarizasiya və ya rezeksiya
İltihabda – təcili çıxarma, drenaj və ya hüdudlama
Obstruksiyada – təcili rezeksiya stoma və ya dekompressiya

Özət

Kəskin qarın - kəskin və spontan başlayan qeyri-travmatik ağrı və digər qarın əlamətləri ilə biruzə verən (qusma, diareya, qəbzlik və digər), təcili diaqnostika lazım gələn və təcili əməliyyat gərəkdirə bilən patologiyalar verilən ümumi addır. Adətən ilkin diaqnostik etaplarda işçi diaqnoz kimi istifadə edilir. Kəskin qarın əlamətlərini həm qarındaxili orqanların, həm də qarından kənar orqan və sistemlərin təcili cərrahi əməliyyat tələb edən xəstəlikləri (təcili cərrahi xəstəliklər) və əməliyyat tələb etməyən (konservativ xəstəliklər) xəstəlikləri törədə bilər:

Orqanlar	Təcili cərrahi xəstəliklər	Əsasən konservativ müalicə
Qastro-intestinal xəstəliklər	Appendisit Perforativ xora Bağırsaq perforasiyası Qida borusu perforasiyası (Boerhave sindromu) Boğulmuş yırtıqlar Bağırsaq keçməzliyi Divertikul perforasiyası	İltihabi bağırsaq xəstəlikləri Mallori-Veiss sindromu Qastroenterit Kəskin qastrit Mezenterik adenit Parazitar xəstəliklər Qeyr-spesifik qarın ağrısı Divertikulit
Qaraciyər və öd yolları xəstəlikləri	Öd sancısı Kəskin xolesisit Kəskin xolangit Qaraciyər absesi Partlamış qaraciyər törəməsi Baddi-Kiari sindromu (kəskin faza)	Kəskin hepatit Spontan bakterial peritonit Portal vena trombozu Baddi-Kiari sindromu (kəskin)
Mədəaltı vəzi xəstəlikləri	Kəskin pankreatit	Xroniki pankreatit tutması
Dalaq xəstəlikləri	Spontan dalaq partlaması	Dalaq infarktı
Sidik yolları xəstəlikləri	Sidik daşı sancısı	Kəskin pielonefrit Kəskin sistit Böyrək infarktı Sidik daşı sancısı
Ginekoloji xəstəliklər	Uşaqlıqdan kənar hamiləliyin partlaması Yumurtalıq kisti partlaması Yumurtalıq burulması Pelvioperitonit	Kəskin salpingit Dismenorreya Endometrioz
Damar xəstəlikləri	Aorta və ya damar anvrizmaların partlaması Mezenterial tromboz İşemik kolit
Periton xəstəlikləri	İntrabdominal abses	Birincili peritonit Tuberkuloz peritoniti Piylik infarktı
Retroperitoneal xəstələiklər	Retroperitoneal abses	Retroperitoneal hematoma

Bu xəstəliklər qarındaxili qanaxma, perforasiya, infarkt-nekroz, destruktiv iltihab, keçməzlik və komaprtman kimi klassik 6 patologiya törədərək (Qan-Per-İn-İl-Ti-K) kəskin qarın şəkilində ortaya çıxırlar.

Kəskin qarın əlamətləri olan xəstələr təcili olaraq xəstəxanaya yatırılır, təcili qaydada müayinə və müalicə olunurıar. Müayinələrin hədəfi ilk növbədə kritik vəziyyələri (YADDAŞ prinsipi üzrə hemodinamika, tənəffüs, beyin yoxlanılır) və təcili cərrahi xəstəlikləri (24 saat ərzində əməliyyat tələb edən) təsdiq və ya inkar etməkdir. Klinik müayinə həlledicidir, laborator və ya görüntüləmə müayinələri isə klinik nəticəni dəstəkləmək və ya differensasiya üçündür (diaqnzou inkar etməz). Diaqnostik prosesin bütün mərhələlərində əsas istiqamət təcili cərrahiyyəyə göstəriş olan əlamətlərin və ya sindromların axtarışıdır (qarındaxili qanaxma, perforasiya, işemiya-nekroz, destruktiv iltihab, keçməzlik, komaprtman), nozoloji səbəbin (xəstəliyin) axtarışı isə, ikinci planda tutulur. İlkin müayinələrdə (klinik, laborator, USM) ortaya çıxan ağrı-şok, taxta qarın, komprtaman, kütlə-sepsis, yerli peritonit və keçməzlik kimi simptomokomplekslər kəskin cərrahi qarına yüksək şübhə əlamətləridir. Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün bəzən stabil xəstələrdə tomoqrafiya lazım gəlir, bəzi hallarda isə invaziv diaqnostik müadaxilələrə ehtiyac yaranır (diaqnostik laparoskopiya, laparotomiya, endoskopiya və s). Müayinə pillələrinin hər hansı birində qanaxma, perforasiya, infarkt, destruktiv iltihab, keçməzlik və ya komprtman təsdiqlənərsə təcili əməliyyata göstərişdir.

Kəskin qarın üzrə suallar

N.Y.Bayramov, A.K.Səfiyeva, Ş.Ə.Məmmədova

Suallar	Cavablar
Kəskin qarın nədir?	Kəskin başlayan qeyr-travmatik qarın ağrısıdır, digər qarın əlamətləri ilə müşayət oluna bilir (qusma, diareya, köp, qaz və nəcisin çıxmaması və digər), təcili diaqnostika lazım gəlir və təcili əməliyyat gərəkdirə bilər.
Peritonizm və ya peritonun qıcıqlanma əlamətləri hansılardır?	Palpator və ya perkutor ağrı, palpator gərginlik, əlçəkmə vaxtı ağrı, qarın əzələlərinin iradi və qeyri-iradi yığılması.
Hansı vəziyyətlər kəskin qarın olmasına baxmayaraq ağrını azalda bilir?	Steroidlər, diabet, paraplegiya, narkotik
Kəskin qarının ən çox rast gələn cərrahi səbəbi hansıdır?	Kəskin appendisit
Kəskin qarında ilk müayinə nədən başlayır?	Bütün təcili xəstələrdə müayinələr həyati təhlükəli kritik vəziyyətin yoxlanılmasından başlanılır ki, bu da YADDAŞ ardıcıllığı ilə aparılır.
Kəskin qarının kardinal simptomu hansıdır?	Qarında ağrı
Kəskin qarın ağrılarında hansı əlamətlər cərrahi patologiyaya yüksək şübhə yaradır?	Ağrı ilə yanaşı şok, sepsis, peritonizm və ya keçməzlik
Kəskin qarın əlamətləri olan xəstələrə hansı sualların verilməsi vacibdir?	Bu ağrılar əvvəl olubmu? On ballıq şkala üzrə bu ağrı hansı səviyyədədir? Hərarət, üşütmə varmı? Ağrının xarakterı (küt yoxsa kəskin) Ağrını kəskinləşdirən və ya zəiflədən bir şeylər varmı? Ağrı miqrasiya edirmi? Sidik simptomları Ürəkbulanma, qusma, diareya Anoreksiya Qəbizlik Axırıncı defekasiya Bağırsaq vərdişində dəyişiklik varmı? Ağrının yeməklə əlaqəsi varmı? Axırıncı mensis Axırıncı qida qəbulu Vaginal ifrazat Melena Hematoxeziya Hematomezis Dərmanlar Allergiya varmı Daha öncə anamnezde xəstəlik? Cərrahı əməliyyat olunubmu? Ailə anamnezi Sigaret, narkotika qəbulu
Kəskin qarın ağrılarında hansı obyektiv müayinələr aparılmalıdır?	Baxma - cərrahi çapıq varmı, köp, deformasiya, qarının tənəffüsdə hərəkəti Auskultasiya - bağırsaq küyləri, Palpasiya – ağrı, gərginlik, yırtıqlar, rektal, pelvik müayinə, iradi və qeyri-iradi yığılmalar, kütlə varmı Perkusiya - qaraciyər kütlüyü, timpanit və dalaq ölçüləri
Xəstədə ağrının lokalizasiyasını göstərməyin ən yaxşı yolu?	Bir barmaqla ağrının daha çox kəskin olduğu nöqtəni göstərmək
Peritoniti olan xəstlərin klassik pozisiyası?	Hərkətsizlik (daha çox dizlərin yığılması)
Böyrək daşı olan xəstələrin klassik pozisiyasi?	Xəstə rahat ola bilmir, bir yerdə dura bilmir, qıvrılır
Ağrılı qarın əlamətinin təyininin ən yaxşı yolu?	Xəstənin özü tərəfindən edilən hərəkətlərlə törədilməsi (dərin nəfəsalma, öksürmə, çevrilmə)
Müayinədən qorxan uşaqların və qıcolması olan böyüklərin müayinəsinin ən yaxşı yolu?	Palpasiya uçün stetoskopdan istifade etmək və ya öksürmə təklif etmək
Kəskin qarını olan xəstələrin qiymətləndirilməsi üçün hansı laborator testlərdən istifadə olunur?	Qanın üm analizi, biokimya (şəkər, kreatinin, bilirubin, ALT, AST, QQT, digər), sidik analizi, qadınlarda betta-hGG
Ümumi qan anazlində “Sola meyillik” nə deməkdir?	İltihabi reaksiya əlaməti
Reproduktiv yaşda olan qadınlarda hansı laborator test yoxlanılmalıdır?	Human xorionik qanodotropin(b-HCG), hamiləliyi və ya boru hamiləliyini inkar etmək üçün
Xəstələrdə kəskin qarını dəyərləndirmək üçün hansı R-müayinəsi olmalıdır?	Döş qəfəsinin və qarının ayaqüstü Rentgenoqrafiya, əgər xəstə ayaqüstə dura bilmirsə, sol lateral vəziyyətdə Rentgenoqrafiya.
Əgər xəstə ayaqüstə dura bilmirsə o zaman sərbəst hava olmasını necə inkar etmək olar?	Xəstə sol lateral uzanmış vəziyyətdə olduğu zaman sərbəst hava qaraciyərüstü sahəyə yayılır ki, bununla mədədə olan qabarciğı ayırmaq olur
USM hansı xəstələrdə göstərişdir?	Kəskin qarını olan bütün xəstələrdə
USM nəyi göstərir?	Qarında maye, orqanların böyüməsini, divar qalınlaşmasını
Kəskin qarın diaqnostikasında həlledici müayinə hansıdır?	Klinik müayinə
Kəskin qarını olan xəstələrin müayinəsində ilk olaraq nəzərdə tutulması gərəkən 5 klassik patologiya hansılardır?	Qarındaxili qanaxma, perforasiya, işemiya-nekroz, destruktiv iltihab, tıxanma keçməzliyi (Qan-Per-İn-İl-Tı)
Kəskin qarında KT nə üçün istifadə edilir?	Differensial diaqnoz üçün
Sağ yuxarı kvadrant ağrıları hansı xəstəliklərdə olur?	Xolesistit, hepatit, peptic xora, perfortiv xora, pankreatit, qaraciyər şişləri , qaraciyər absesi, xoledoxolitiaz, xolangit, pielonefrit, nefrolitiaz, appendisit (xüsusən hamiləlik zamanı) pnevmoniya, perikardit, miokard infarktı
Sol yuxarı kvadrant ağrıları hansı xəstəliklərdə olur?	Peptik xora, perforativ xora, qastrit, dalaq xəstəlikləri və ya cırılması, abses, refluks, aorta anevrizması, disseksiyası, döş qəfəsi xəstəlikləri, pieloenefrit, nefrolitiaz, hiatal yırtıq, Boerhavves sindromu, Mallory-Weys , dalaq arteriyası anevrizması
Sol aşağı kvadrant ağrıları hansı xəstəliklərdə olur?	Divertikulit, sigmoid burulması, kolon perforasiyası, kolon kanseri, sidik yolları infeksiyası, nazik bağırsaq obstruksiyası, iltihabi bagırsaq xəstəliyi, nefrolitiaz, pielonefrit, genital orqanların iltihabi xəstəliyi, yumurtalıq sisti, endometrioz, ginekoloji şişlər, torsion sist
Sağ aşağı kvadrant ağrıları hansı xəstəliklərdə olur?	Sol aşağı kvadrant ağrıları törədən xəstəliklər və xüsusi olaraq-appendisit, mezenterik limfadenit, sekum divertikulları, Meckel divertikulu, invaginasiya
Epiqastral ağrılar hansı xəstəliklərdə olur?	Peptik xora, qastrit, duodenit, xolesistit, pankreatit, miokard infarktı, qastrik burulma, Mallory-Weys və s
Kəskin qarın ağrısı törədən ginekoloji xəstəliklər?	Yumurtalıq sisti, yumurtalıq burulması, pelvioperitonit, tubo-ovarial abses, mioma, nekrotik mioma, hamiləlik, boru hamiləliyi, endometrit, uşaqlıq boynunun, uşaqlığın, yumurtalığın kanseri, endometriz
Kəskin qarın ağrısı törədən döş qəfəsi xəstəlikləri?	Miokard infarktı, pnevmoniya, aorta disseksiyası, aortik anevrizma, empiema, ezoafgial cırılma,ezofagusun yad cismi, pnevmotoraks, plevrit
Kəskin qarın ağrısı törədən xaya xəstəlikləri?	Xaya burulması, epidimimitis, orxit
Qeyri-cərrahi qarın ağrılarının ən çox rast gələn səbəbləri?	Qastroenterit, diabetik ketoasidoz, oraqvari huceyrə anemiyası krizisi, düz əzələ hematoması, kəskin porfiruriya, uşaqlıq artımları iltihabı, böyrək daşları, pielonefrit, hepatit, pnevmoniya, miokard infarkti, C.difficile koliti, herpes zoster
QİÇS olan xəstələrdə qarın ağrıların özünə məxsus qeyri-cərrahi səbəbləri?	Sitomeqalovirus, Kapoşi sarkoması, limfoma, tuberkuloz
Hansı endokrin patologiya qarın ağrısına səbəb olur?	Addision kriz, diabetik ketoasidoz
Suprapubik ağrıları yaradan səbəblər?	Sistit, kolon ağrıları, ginekoloji ağrılar, appendisit ola bilir.
Qastroenterit nədir?	Qastrointestinal traktın Viral və ya bakterial mənşəli infeksiyası, adətən qusma və diarreya ilə başlayır, sonra ağrı quşulur
Kəskin xolesistitdə ağrıların klassik yeri	Sağ qabırğaaltı və epiqastral ağrı
Kəkin appendisitdə ağrılarn klassik yeri?	Erkən-göbəkətrafı, sonra sağ aşağı kvadrant ağrısı
Diafraqmaaltı iltihabda ağrılaırn klassik yeri?	Kürək ağrısı
Pankreatitdə ağrıların klassik yeri?	Epiqastral və bel ağrısı
Rektal xəstəliklərdə ağrıların klassik yeri?	Oma- bel ağrıları
Nefrolitiazisdə ağrıların klassik yeri?	Xaya və böyür ağrıları
Nazik bağırsaq xəstəliklərində xəstəliklərdə ağrıların klassik yeri?	Göbəkətrafı ağrılar
Uşaqlıq xəstəliklərinə ağrıların klassik yeri?	Aşağı orta kvadrant və beldə zəif ağrılar
Qarın müayinəsində səbəbi aşkarlana bilməyən güclü qarın ağrısı varsa ilk növbədə nə etmək lazımdır?	Mezentrik işemiyanı inkar et.
Hipotoniya və pulsasiya edən abdominal kütlə varsa nə düşünülür?	Abdominal aorta anevrizmasının partlaması
Qarında şiddətli ağrısı olan xəstələrdə ilk növbədə hansı xəstəlik düşünülür?	Aorta anevrizması partlaması, mezenterial tromboz, pankreatit və perforasiya
Qarın ağrısı və şok əlamətləri olan xəstədə ilk növbədə hansı düşünülür?	Qarındaxili qanaxma, perforasiya, pankreatit, mezenterial tromboz və peritonit, miokard infarktı
“Taxta qarın” nə deməkdir?	Qarın içə çəkilmiş vəziyyətdə (qayığabənzər), hərəkətsiz, diffuz gərgin (taxta kimi)
“Taxta qarın” əlaməti varsa ilk növbədə nə düşünülür?	Perforasiya
“Taxta qarın” hansı qeyri-cərrahi xəstəlikdə də rast gələ bilər?	Ailəvi ağdəniz qızdırması (periodik xəstəlik)
Abdominal kompartman nə deməkdir?	Qarındaxili orqanların sıxılması (qarındaxili orqanların həcminin artması və ya qarın divarının yığılması)
Abdominal kompartman əlamətləri hansılardır?	Şişkin və gərgin qarın, təngnəfəslik, sidik ifrazının azalması
Ağrı və abdominal kompartman varsa nə düşünülür?	Peritonit və bağırsaq keçməzliyi
Lokal ağrı və peritonizm varsa nə düşünülür?	Yerinə uyğun orqanların iltihabi xəstəlikləri
Ağrı, palpator kütlə və sepsis əlamətləri varsa nə düşünülür?	Abses
Qızdırma, sol aşağı kvadrantda ağrı, bağırsaq vərdişinin dəyişməsi varsa ilk növbədə nə düşünülür?	Divertikulitlər
Qarındaxili qanaxmanı təsdiqləyən əlamət hansıdır?	Qarında qan
Perforasiyanı təsdiqləyən əlamət hansıdır?	Qarında sərbəst hava, kontrast ekstravazasiyası, qarında möhtəviyyat
İşemik nekrozu tədiqləyən əlamət hansıdır?	Angioqrafiyada damar bloku
Destruktiv iltihabı təsdiqləyən əsas müayinə hansıdır?	KT
Keçməzliyi təsdiq edən əlamət hansıdır?	Proksimal dilatasiya və kontrastın keçməməsi
Daşlı xolesistiti təsdiqləyən müayinə?	USM
Abdominal aortik anevrizmanın cırılmasını təsdiqləyən müayinə?	Əməliyyat otağında laparotomiya
Abdominal aorta anevrizmasını tədiqləyən müayinə?	Abdominal KT və ya USM
Qarın absesini təsdiqləyən müayinə?	Abdominal KT
Kəskin divertikuliti təsdiqləyən müayinə?	Abdominal KT