MƏDƏ-BAĞIRSAQ QANAXMALARI
N.Y.Bayramov, N.M.Xıdırova
Tərifi
Müxtəlif xəstəliklərin mədə-bağırsaq mənfəzinə qanaxma ilə ağırlaşmasıdır, anemiyaya, şoka və letallığa səbəb ola bilir.
Təsnifatı
|
Yerinə görə |
|
|
Səbəbinə görə |
|
|
Ağırlıq dərəcəsinə görə |
|
|
Gedişinə görə |
|
Səbəbləri
Mədə-bağırsaq qanaxması yerinə görə iki qrupa ayrılır: yuxarı və aşağı. Treytz bağından proksimal hissədən qanaxmalara yuxarı (qida borusu, mədə, öd yolları, mədəaltı vəzi, 12bb), distaldakı bölgələrdən qanaxmalara isə aşağı qanaxmalar deyilir (nazik, yoğun bağırsaq və anus).
Yuxarı qanaxmalar qanqusma və melena ilə, aşağı qanaxmalar isə melena və hematokeziya ilə biruzə verir. Yuxarı qanaxmalar arasında xora (45%), varikoz (20%), qastrit (20%), Mallori-Veys (10%), aşağı massiv qanaxmalar arasında isə hemorroy, divertikulyoz və angioektaziya çox rast gəlir.
Aşağıda ən çox rast gəlinən səbəblər verilmişdir:
YUXARI QANAXMALAR
Qida borusu xəstəlikləri
Varikoz venalar
Şişlər
Xoralı ezofagit
Yanıqlar, travmalar
Mədə, 12bb xəstəlikləri
Xora
Stress xoraları
Portal hipertenziya
Mallori-Veys
Şişlər
Divertikul
Hemorragik qastrit
Travmalar
Aorto-duodenal fistul
Hepatobiliyar
Şişlər
Travmalar
AŞAĞI QANAXMALAR
Nazik, yoğun və düz bağırsaq xəstəlikləri
Mekkel divertikulu
Divertikulyoz
Poliplər
Xərçəng
Xoralı kolit
Hemorroy, çat
Dizenteriyalar
QARIŞIQ
Sistem xəstəlikləri
Qan xəstəlikləri
Qan damar xəstəlikləri
Patogenezi və gedişi
Mədə-bağırsaq boşluğuna qanaxmanın 3 əsas mexanizmi məlumdur:
- Birinci və ən çox rast gələn mexanizm mədə-bağırsaq divarının zədələnməsi nəticəsində divar damarlarından qanaxma (məsələn, varikoz, xora, qastrit, polip, törəmə).
- İkinci mexanizm, qaraciyər və öd yollarında bağ verən qanaxmanın öd yolları ilə mədə-bağırsağa tökülməsidir (hemobiliya).
- Nəhayət üçüncü mexanizm, boşluqdan kənar baş verən qanaxmaların divarı destruksiya edərək mənfəzə açılması. Bu hadisə travmalarda və pankreatitlərdə rast gələn qanaxmalardır.
Gedişi və proqnozu
Mədə-bağırsaq qanaxmasının iki gediş forması var – kəskin və xroniki.
Xroniki qanaxmada yavaş inkişaf edən anemiya baş verir.
Kəskin qanaxma ani baş verən çoxlu qanitirmə nəticəsində meydana gəlir və kəskin anemiya, şok və SİRS baş verir. Hemorragik şokun gedişində klassik olaraq 3 faza ayırd edilir:
- İlkin fazada kompensator mexanizmlər (periferik vazospazm, depodan moblizasiya və taxikardiya) qan dövranını mərkəzləşdirərək arterial təzyiqi stabil saxlamağa, ürək, ağciyər və beyin qan təchizatını qorumağa çalışır. Qanaxma dayanarsa, spontan və ya infuzion-transfuzion terapiya ilə bu faza düzələ bilir.
- Qanaxma davam edərsə və ya müalicə olunmazsa dekompensasiya baş verir: periferik vazospazm aradan qalxır, təzyiq düşür və total hipoperfuziya baş verir. Vazodilatasiya bu fazanı başladan mexanizmdir və periferik toxumalarda işemiya nəticəsində əmələ gələn metabolitlər (laktat, ADF və s) tərəfindən törədilir. Qanaxma dayanarsa və hemodinamik dəstək müalicəsi aparılarsa dekompensasiya mərhələsi geriyə dönə bilir. Lakin, total işemiya-reperfuziya zədələnməsinin törətdiyi SİRS meydana gəlir ki, bu da ilk 48 saat ərzinda maye sekvestrasiyası, ödem və disfunksiyalara səbəb olur, sonrakı günlər isə bərpa başlayır.
- Qanaxma dayanmazsa və ya adekvat hemodinamik dəstək müalicəsi aparılmazsa davam edən hipoperfuziya geriyə dönməsi çətin olan terminal fazanın baş verməsinə səbəb olur. Septik şok (infuziya ilə düzəlməyən şok), orqan disfunksiyaları və yetməzlikləri ilə biruzə verən bu faza “qüsurlu dövranın” inkişafı ilə xarakterizə olunur. Hipoperfuziya və anemiya bir tərəfdən işemiya və birincili disfunksiya, digər tərəfdən isə işemiya-reperfuziya zədələnməsi (İRZ) və SİRS törədir. İRZ və SİRS isə bir tərəfdən sellular zədələnmə və disfunksiyaya (ikincili disfunksiya), digər tərəfdən isə vazodilatasiyanı və keçiriciliyi artıraraq təzyiqi azaldır, hipoperfuziyanı dərinləşdirir. Hüceyrə zədələnməsi (ödem, nekroz, apoptoz və s) və disfunksiyası (oksigen mənimsənilməsinin azalması, funksiyanın yerinə yetirilməməsi) bir tərəfdən SİRS-ə səbəb olur, digər tərəfdən bərpanı çətinləşdirir.
Şəkil 1. Mədə-bağırsaq qanaxmalarının gedişi
Davam edən qanaxma, qanaxmanın miqdarı və ağırlıq dərəcəsi, şok, səbəbi, yanaşı xəstəliklər və adekvat müalicə qanaxmanın gedişinə təsir edən ən önəmli amillərdir.
- Mədə-bağırsaq qanaxmaları əksər hallarda (85%) spontan və ya konservativ tədbirlərlə dayanır, 15 % halda davam edir, təxminən 25% halda təkrarlayır.
- Təkrarlama adətən ilk iki gün ərzində baş verir, 5 gündən sonra təkrarlama ehtimalı 2% həddindədir.
- Qanaxması dayanan xəstələrdə letallıq 2%, təkrarlayan və ya davam edən qanaxmalarda isə 10-30%-dir. Yaş artdıqca letalllıq da artır. 60-80 yaşlarda 15%, 80 yaşdan yuxarı 25%).
- Təcili əməliyyat 10-15% hallarda lazım gəlir.
- Varikoz, xora, anemiya, şok, qanaxmanın təkrarlanması üçün risk faktorlarıdır.
Klinikası
Mədə-bağırsaq qanaxmaları iki qrup əlamətlərlə biruzə verir: yerli və ümumi.
Yerli əlamətlər:
- Qanqusma - yuxarı qanaxmalar üçün xarakterikdir, qanlı qusma və ya mədə möhtəviyyatı ilə qarışaraq qəhvə çöküntüsü şəkilində ola bilir.
- Melena - qətran xarakterli nəcisə deyilir, həm yuxarı, həm də aşağı qanaxmalarda olur. Adətən 50 ml-dən çox qanaxmalarda rastlanır.
- Hematokeziya - düz bağırsaqdan al qanın çıxmasıdır, adətən rektal və kolon qanaxmalarında, bəzən massiv nazik bağırsaq və yuxarı qanaxmalarda da ola bilir (artmış peristaltikada).
Ümumi əlamətlər:
- Anemiya - Qanaxmalarda ümumi əlamətlər az miqdarda uzunmüddətli qanaxmalarda və ya çoxlu qanaxmalarda ortaya çıxır. Hemoqlobinin 10 mg/dl-dən aşağı düşməsi ağır qanaxmanın əlamətidir.
- Şok (hipoperfuziya) - sürətli və çoxlu (500 ml-dən çox) qanaxmalardan sonra meydana gəlir, taxikardiya, hipotenziya, soyuq, avazımış dəri və tər, ortostatik kollaps, sidikvermənin azalması ilə biruzə verir.
DİAQNOSTİKA
Prinsip
- Kəskin anemiya və şok əlamətləri ilə biruzə verən qanaxmalarda müayinələr stablizasiya tədbirləri ilə paralel aparılmalıdır.
- Diaqnostik plan 4 klassik məsələnin həllinə yönəlir:
- qanaxma varmı?
- ağırlıq dərəcəsi (miqdarı və sürəti)?
- yeri və səbəbi?
- davam edib-etməməsi?.
Qanaxma varmı?
Xroniki anemiya, kəskin anemiya və şok əlamətləri mədə-bağırsaq qanaxmasına şübhə yaradan əlamətlərdir. Qanqusma və melena mədə-bağırsaq qanaxmalasını təsdiqləyir, bununla yanaşı şok və kəskin anemiya ağır dərəcəli qanaxmanın olduğunu göstərir. Klinik biruzə verməyən (kiçik və zəif qanaxmalarda melena və ya qanqusma, anemiya olmaya bilər) və ya şübhəli hallarda nəcisdə gizli qan testi yoxlanılaraq qanaxma təsdiq və ya inkar edilir.
Qanaxmanın ağırlıq dərəcəsi?
Qanaxmanın ağırlıq dərəcəsini müəyyən edən amillər qanaxmanın sürəti və miqdarıdır. Bunu təyin etmək üçün müxtəlif təsnifatlar mövcuddur. Ən çox istifadə edilən sadə klinik təsnifat və Amerikan Cərrahlar Kollecinin qanaxmalar təsnifatıdır.
Hemodinamik və qanda hemoqlobin konsentrasiyasına əsaslanan sadə klinik dərəcələndirməyə görə 3 ağırlıq dərəcəsi ayırd edilir:
- Yüngül dərəcəli – anemiya və hipovolemiya yoxdur. Bu hal adətən az miqdarda qanaxmalarda rast gəlir.
- Orta dərəcəli – anemiya var, hemodinamika stabil. Bu hal adətən uzunmüddətli təkrarlayan qanaxmalarda rast gəlir
- Ağır dərəcəli – anemiya və şok əlamətləri var, bu hal böyük qanaxmalarda rast gəlir.
Amerikan Cərrahlar Kollecinin qanaxmalar təsnifatında hemodinamik və perfuziyon göstəricilərinə əsaslanılaraq kəskin qanaxmalar 4 dərəcəyə ayrılır:
|
Dərəcə |
Dövr edən qan həcminin təxmini itirilmə miqdarı |
Klinik əlamətlər |
|
I dərəcə |
15%-dən az |
Klinik simptomlar yoxdur və ya ortostatik taxikardiya var (nəbzin 20 və ya daha çox artması) |
|
II dərəcə |
20-25% |
Ortostatik hipotenziya var – sistolik təzyiq 15 mm Hg st və ya daha çox azalır. Diurez normaldır. |
|
III dərəcə |
30-40% |
Uzanmış vəziyyətdə belə arterial hipotenziya və oliquriya var ( 400 ml/sutkadan az olması). |
|
IV dərəcə |
40%-dən çox |
Hüşün pozulması və koma |
Qanaxmanın yeri və səbəbi?
Qanaxmanın yeri və səbəbi dəqiqləşdirmək üçün ilk seçim müayinə endoskopiyadır. Yuxarı qanaxmalarda ezafaqoqastroduodenoskopiya, aşağı qanaxmalarda kolonoskopiya aparılır. Kəskin anemiya və şok əlamətləri olan aşağı qanaxmalarda ezafaqoqastroduodenoskopiya da aparılmalıdır.
Şəkil 2. GİS qanaxmalarında diaqnostik yanaşma
Yeri tapılmayan qanaxmalarda kapsul endoskopiya, angioqrafiya, radioizotop və əməliyyatdaxili endoskopiya tətbiq edilir. Əməliyyatdaxili endoskopiyada da yeri tapılmayan qanaxmalarda ileostoma qoyulur və xəstə izlənir. Əgər qanaxma ileostomadan olarsa nazik bağırsaq təkrari yoxlanılır (enteroskopiya, angioqrafiya, radioizotop). Əgər yoğun bağırsaqdan olarsa təkrar müayinələr edilir (kolonoskopiya, angioqrafiya). Yoğun bağırsaqdan olan və səbəbi tapılmayan qanaxmalarda çıxış yolu kimi total kolektomiya edilə bilər. Endoskopiya əksər hallarda səbəbi də göstərə bilir. Qaraciyər və mədəaltı vəzi mənşəli qanaxmalarda USM və KT köməkçi olur.
Şəkil 3. Yeri tapılmayan GİS qanaxmalarında yanaşma
Qanaxmanın davam edirmi?
Qanaxmanın davam edib-etməməsini müəyyənləşdirmək üçün aşağıdakı göstəricilərə baxılır:
- klinik - melena, qanqusma, nazoqastrik drenajdan qan gəlmə
- laborator - qanda Hb və ya Ht
- hemodinamik göstəricilər - nəbz, təzyiq, laktat, oksigenasiya
- endoskopik əlamətlər - laxta, sızma və s.
Adətən bu göstəricilər birlikdə qiymətləndirildikdə daha düzgün nəticə verir. Melenanın olmaması, Hb sabit qalması və hemodinamkanın stabilləşməsi qanaxmanın dayanmasını göstərir. Əks hallar qanaxmanın davam etdiyinin işarəsidir və endoskopiya ilə dəqiqləşdirmək lazım gəlir.
MÜALİCƏSİ
Prinsipi
Mədə-bağırsaq qanaxmalarında müalicə tədbirləri digər qanaxmalarda olduğu kimidir: ilkin tədbirlərə qanaxmanı dayandırma (hemostaz) və dəstək tədbirləri, sonra etiotrop müalicələr.
Hemostaz üsulları:
- Medikamentoz – antisekretor, vazoaktiv, anti-fibrinolitiklər.
- Endoskopik üsullar – liqasiya, skleroterapiya, koaqulyasiya, klipləmə, adrenalin inyeksiyası
- Endovaskulyar – embolizasiya (koyl, trombin və s), porto-kaval yanyol
- Cərrahi üsullar – damar bağlanması, rezeksiya, porto-kaval yanyollar və digər spesifik əməliyyatlar.
Müalicə taktikası
İlkin tədbirlər
Mədə-bağırsaq qanaxmalarına yanaşma ilkin tədbirlərlə başlayır ki, bunlara stabilləşdirmə, endoskopik diaqnostika, medikamentoz və endoskopik hemostaz və digər müalicələr aiddir:
Yerləşdirmə
|
Həyati funksiyalara nəzarət və stabilləşdirmə
|
Qanaxmanı dayandırma – medikamentoz + endoskopik
|
Digər tədbirlər
|
Şəkil 4. Yuxarı mədə-bağırsaq qanaxmalarında taktika
Spesifik müalicələr
İlkin tədbirlərin ardınca və ya ona paralel olaraq qanaxmanın səbəbinə yönəlmiş hemostatik və digər müalicələr həyata keçirilir. Bu barədə uyğun bölümlərdə geniş məlumat verilmişdir. Qısaca olaraq aşağıdakıları qeyd etmək olar.
- Varikoz qanaxmalarda endoskopik liqasiya və ya skleroterapiya əsas hemostatik tədbirdir, bu fayda vermədikdə Blekmor zondu qoyulur, stend , TİPS və ya cərrahi əməliyyat planlaşdırılır.
- Mədə-12bb xoralarında konservativ və endoskopik hemostaz ilk planda durur və endoskopik hemostaz ilk 12-24 saat ərzində aparılmalıdır:
- Forrest 1 – ikili müalicə fayda vermirsə topikal trombotiklər istifadə edilir
- Forrest 2 - ikili hemostaz:adrenalin ineksiyası, koaqulyasiya, klipləmə istifadə edilir.
- Forrest 3 - izləmə və ya ikili hemostaz edilir.
- Endoskopik müalicələrlə qanaxma dayanarsa xoraəlehinə müalicə verilir. Davam edən və ya təkrarlayan qanaxmalarda təkrari endoskopik müalicə yetərsiz olarsa cərrahi müalicə lazım gəlir və rezeksiya ilk seçimdir.
- Antikoaqulyant və aspirinə bağlı kəskin mədə qanaxmalarında ilkin tədbirlərə əlavə olaraq aspirin və antikoaqulyantlar kəsilir, bürüyücülər verilir, trombositar kütlə köçürülür və plazma verilir. Qanaxma dayanarsa xoraəleyhinə müalicə 1 ay davam etdirilir, qanaxma dayanmırsa təcili əməliyyat edilir: total qastrektomiya və ya mədə arteriyalarının bağlanması.
- Sepsisə bağlı stress xoralarında ilkin tədbirlərə əlavə olaraq bürüyücülər, antiferment (kontrikal, aprotinin), plazma köçürülür, faktor VII verilə bilir. Davam edən qanaxmada qanaxma mədə eroziyalarındandırsa və bağırsaqlarda eroziv qanaxmalar yoxdursa, qastrektomiya edilə bilər.
- Mallori– Veys sindromunda endoskopik müdaxilə effektsiz olarsa əməliyyat – çatın tikilməsi yerinə yetirilir.
- Zondun yataq yarasından qanaxmalarda zondun çıxarılması və ilkin tədbirlər əksər hallarda effektiv olur. Buna baxmayaraq qanaxma davam edərsə endoskopik müdaxilə (adrenalin inyeksiyası və koaqulyasiya) edilir. Endoskopik müdaxilənin effektivsizliyi böyük yataq yarasını göstərir və əməliyyat - qastrotomiya və yaranın tikilməsi gerçəkləşdirilir. Yanaşı çoxsaylı qanayan eroziyalar da olarsa qastrektomiya edilir.
- Mədə şişindən qanaxmalarda cərrahi müdaxilə ön planda tutulur. İlkin tədbirlər qanaxmanı dayandırarsa xəstə stabilləşdirildikdən sonra əməliyyat edilir. Davam edən və ya təkrari qanaxmalarda təcili əməliyyat edilir. Yayılmış şişlərdə palliativ rezeksiya edilə bilər.
- Biliar qanaxmalarda ilkin tədbirlər effekt verməzsə angioqrafiya və embolizasiya planlaşdırılır.
- Pankreatitlərdə MB qanaxması stress xoralarındandırsa yuxarıda göstərilən şəkildə müalicə olunur. Perforasiyaya bağlı qanaxmalarda (pankreatik nekrozun mədə - bağırsağa perforasiyası) ilkin tədbirlər faydasız olarsa və ya qanaxma təkrarlayarsa (belə qanaxmalar adətən güclü ağrılardan sonra baş verir) əməliyyat edilir. Nekroz ocağı boşaldılır, hemostaz və tamponada edilir, perforativ dəlik tikilir və ya eksiziya edilir.
- Bağırsaq şişlərindən qanaxmalarda cərrahi müalicə ön planda tutulur, qanaxma dayanarsa planlı şəkildə, davam edən hallarda isə təcili şəkildə rezeksiya edilir, xəstənin vəziyyəti çox ağır olarsa kolostoma çıxarılır (Hartman əməliyyatı), stabil xəstələrdə anastomoz qoyulur.
- Divertikul mənşəli qanaxmalarda divertikul eksiziyası (açıq və ya laparoskopik) ilk seçimdir.
- Angiodisplaziyalarda endoskopik koaqulyasiya ilk seçimdir. Bu effektsiz olarsa və qanaxma davam edərsə rezeksiya edilir. Əməliyyat vaxtı çənbər bağırsaq və distal nazik bağırsaq endoskopik müayinə edilir.
- Xoralı kolitlərdə (qeyri – spesifik, infeksiyon, işemik) əksər hallarda konservativ müalicə qanaxmanı dayandırır və spesifik müalicələr davam etdirilir. Qanaxma davam edərsə, xüsusən də toksik meqakolon və ya perforasiya əlamətləri də varsa, təcili əməliyyat – total və ya hissəvi kolektomiya icra olunur.
- Mekkel divertikuluna gənc yaş, qarında hərəkətli kütlə (divertikulda hematoma), profuz qanaxma, qastroduodenoskopiyada və kolonoskopiyada patologiyanın olmaması yüksək şübhə yaradır. Oral kontrastlı KT və laparoskopiya diaqnozu dəqiqləşdirilir, təcili eksiziyası radikal müalicəsidir.
- Hemorroidal qanaxmalarda hemorroidektomiya radikal müalicə sayılır. PH-lı xəstələrdə düyünlərin bağlanması məsləhətdir. Çox ağır xəstələrdə liqasiya, skleroterapiya oluna bilər.
- Kimyaterapiyadan sonrakı qanaxmalarda ilkin tədbirlər davam etdirilir, əlavə olaraq bürüyücülər (sukralfat) və vit B15 (Bepantene) istifadə edilir.
Özət
Mədə-bağırsaqların və digər orqanların müxtəlif xəstəlikləri mədə-bağırsaqlarda destruksiya törədərək qanaxma ilə ağırlaşa bilərlər. Yuxarı massiv qanaxmaların səbəbləri arasında xora, varikoz, qastrit və Mallori-Veys (10%), aşağı massiv qanaxmaların səbəbləri arasında isə hemorroy, divertikulyoz və angioektaziya çox rast gəlir.
YUXARI QANAXMALAR
Qida borusu xəstəlikləri Varikoz venalar Şişlər Xoralı ezofagit Yanıqlar, travmalar Mədə, 12bb xəstəlikləri Xora Stress xoraları Portal hipertenziya Mallori-Veys Şişlər Divertikul Hemorragik qastrit Travmalar Aorto-duodenal fistul Hepatobiliyar Şişlər Travmalar
AŞAĞI QANAXMALAR
Nazik, yoğun və düz bağırsaq xəstəlikləri Mekkel divertikulu Divertikulyoz Poliplər Xərçəng Xoralı kolit Hemorroy, çat Dizenteriyalar
QARIŞIQ Sistem xəstəlikləri Qan xəstəlikləri Qan damar xəstəlikləri |
Böyük qanaxmalar qanqusma, melena və qanlı ishal kimi yerli və anemiya, hipovolemik şok kimi ümumi əlamətlərlə biruzə verir, kiçik qanaxmalar isə xroniki anemiya və ya nəcisdə gizli qan testində ortaya çıxır. Diaqnostikası üçün klinik, laborator və endoskopik müayinələr edilir, qanaxmanın olub-olmadığı, ağırlıq dərəcəsi, yeri-səbəbi və dayanıb-dayanmadığı müəyyənləşdirilir. MB qanaxmalarında təcili olaraq ilkin tədbirlər həyata keçirilir (xəstəxanaya yatırma, stabilləşdirmə, endoskopik müayinə, medikamentoz-endoskopik hemostaz), sonrakı mərhələdə isə səbəbə yönəlmiş müalicələr aparılır. Cərrahi müalicə medikamentoz və endoskopik müalicələr effekt vermədikdə hemostaz tədbiri kimi, stabilləşmiş xəstələrdə isə cərrahi səbəblərə görə aparılır.
Mədə-bağırsaq qanaxmaları üzrə suallar
N.Y.Bayramov, A.K.Səfiyeva, F.Qəhrəmanova
Yuxarı mədə-bağırsaq qanaxmaları
|
Suallar |
Cavablar |
|
Yuxarı mədə-bağırsaq qanaxması nədir? |
Mədə-bağırsaq traktının Treitz bağından proksimal hissələrdən (qida borusu, mədə, öd yolları, mədəaltı vəzi, 12bb) baş verən qanaxmalar. |
|
Qanaxmaya səbəb olan xəstəliklər hansılardır? |
Qida borusu xəstəlikləri
Mədə, 12BB xəstəlikləri
Hepatobiliyar
Qarışıq
|
|
Ən çox rast gəlinən səbəbləri hansılardır? |
|
|
Klinik əlamətləri hansılardır? |
Yerli qanaxma əlamətləri:
Ümumi əlamətlər:
|
|
Hematokeziya (qanlı ifrazat) ola bilərmi? |
Qanın bağırsaqlara qıcıqlandırıcı təsiri nəticəsində baş verir və adətən massiv qanaxmaları göstərir (artmış peristaltikada). |
|
Melena olması üçün nə qədər qanaxma olmalıdır? |
50 ml-dən çox. |
|
Hansi laborator müayinələr aparılmalıdır? |
Hemoqram, qan qrupu, rezus faktor, koaquloqramma, amilaza |
|
Nəyə gorə qalıq azot yüksəlir? |
Qanın mədə-bağırsaq traktından sorulması hesabına |
|
Əgər endoskopik müayinə mümkün olmazsa hansı muayinə metodunu seçərsiniz? |
Angioqrafiya |
|
Müalicə prinsipi nədən ibarətdir? |
Əvvəlcə qanaxmanı dayandırma (hemostaz) və dəstək tədbirləri, sonra etiotrop müalicələr |
|
İlkin tədbirlər nədən ibarətdir? |
|
|
Hansi endoskopik müalicə imkanları var? |
Koaqulyasiya, noradrenalin inyeksiyasi, skleroterapiya, liqasiya, klipləmə və s. |
|
Cərrahi müalicəyə göstərişlər hansılardır? |
Yeri bilinən və digər üsullarla dayanmayan və ya tezliklə təkrarlayan massiv qanaxmalar (stabilləşdirmək üçün 3 vahiddən çox eritrositar kütlə tələb edən və ya 6 vahiddən çox eritrositar kütlə köçürülən) |
|
Cərrahi müalicə xəstələrin neçə faizində lazım gəlir? |
Təxminən 10-15% |
|
Xəstələrin neçə faizində qanaxma spontan dayanır? |
Təxminən 80-85% |
|
Kəskin mədə-bağırsaq qanaxmalarında letallıq nə qədərdir? |
Təxminən 10%, yaş artdıqca artır (60-80 yaşlarda 15%, 80 yaşdan yuxarı 25%), davam edən qanaxmalarda da yüksəkdir - 30% |
|
Letallığı artıran risk amilləri hansılardır? |
|
Mallory-Weiss sindromu
|
Suallar |
Cavablar |
|
Mallory-Weiss nədir? |
Öyümə və ya qusmadan sonra qastroezofageal birləşmə səviyyəsində selikli qişasının cırılması və qanaxma |
|
Üst mədə-bağırsaq qanaxmalarının neçə faizini bu xəstəlik təşkil edir? |
10% |
|
Cırılmaların səbəbi nədir? |
Mədə daxili təzyiqin qəflətən yüksəlməsi |
|
Hansı əlamətləri var? |
Epiqastrik, döş qəfəsi arxası ağrılar, qusma, qanqusma |
|
Xəstələri neçə faizində hematomezis olur? |
85% |
|
Diaqnoz necə qoyulur? |
Endoskopiya ilə |
|
Klassik anamnez necə olur? |
Alkohol qəbul edən xəstələrdə öncə qida qalıqları ilə qusma, arxasından öyümə və qanlı qusma |
|
Müalicəsi nədən ibarətdir? |
Otaq temperaturunda olan su ilə lavaj (xəstələrin 90%-ində qanaxma spontan dayanır), elektrokoaqulyasiya, arterial embolizasiya, təkrarlanan qanaxmalarda əməliyyat |
|
Əməliyyata göstəriş? |
Konservativ və endoskopik müalicə effektsiz olarsa |
|
Mallory-Weiss qanaxmalarında Sengstaken-Blakemore balon tamponadası istifadə etmək olarmı? |
Yox, çünki qanaxmanı daha təhlükəli edər. Bu balon ancaq ezofaqusun varikoz qanaxmalarında istifadə olunur. |
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxmaları
|
Suallar |
Cavablar |
|
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxması nədir? |
Mədə-bağırsaq traktının Treitz bağından distal hissələrdən (nazik və yoğun bağırsaq, anus) baş verən qanaxmalar (daha çox yoğun bağırsaqdan) |
|
Aşağı qastro-intestinal qanaxmalarda dərmanların qəbulu yoxlanılmalıdır? |
Kumadin, Aspirin, Plavix |
|
Qanaxmaya səbəb olan xəstəliklər hansılardır? |
|
|
Massiv aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarına ən çox səbəb olan patologiyalar? |
|
|
Klinik əlamətləri hansılardır? |
Yerli əlamətlər:
Ümumi əlamətlər:
|
|
Hansı laborator müayinələr aparılmalıdır? |
Qanın ümumi analizi, biokimyəvi analizi, protrombin zamanı, APTZ, qan qrupu |
|
Massiv aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarında hansı müayinələr mütləq aparılır? |
Anamnez, obyektiv müayinə, NQZ aspirasiyası (GİS qanaxmsını inkar etmək üçün, qan və ya ödə baxılmalıdır, əks halda EGD etmək), laborator, kolonoskopiya və qastroduodenoskopiya |
|
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxması olan xəstələrdə nəyi mütləq inkar etmək lazımdır? |
Yuxarı mədə-bağırsaq qanaxmalarını |
|
Təmiz NQZ aspirasiyası möhtəviyyatı hansı yuxarı mədə-bağırsaq qanaxmalarında olur? |
12bb xorasından olan qanaxmalarda qan distala doğru gedə bilər, bu zaman mədə sekresiyası təmiz, qansız ola bilər. |
|
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarının diaqnostik alqoritmi? |
Qanaxma varmı? – klinik müayinə və gizli qan testi Ağırlıq dərəcəsi? – hemodinamika və Hb Yeri və səbəbi? – kolonoskopiya Davam edib-etməməsi? – klinik, laborator, hemodinamik və endoskopik əlamətlər |
|
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarında qanaxmanın ağırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirən diaqnostik müayinə metodu hansıdır? |
Klinik əlamətlər (hemodinamika və perfuziya göstəriciləri), laborator və kolonoskopiya |
|
Kolonoskopiyada aktiv qanaxma varsa və yerini dəqiqləşdirmək mümkün olmursa qanaxma yerini müəyyən etmək üçün hansı müayinə aparılmalıdır? |
Angioqrafiya |
|
Zəif və təkrarlayan qanaxmalarda hansı müayinə daha həssasdır - angioqrafiya yoxsa radioizotop müayinə? |
|
|
İlkin tədbirlər? |
|
|
Qanaxma verən polip və vaskulyar ektaziyalarda kolonoskopik müalicə hansıdır? |
Lazer və ya elektrokoaqulyasiya, lokal adrenalin inyeksiyası |
|
Əgər qanaxma yeri məlumdursa və qanaxma massiv və ya təkrar baş verirsə hansı müalicə növü seçilir? |
Bağırsağın seqmentar rezeksiyası |
|
Yeri bəlli olmayan aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarında hansı yolu seçərsiniz? |
Enteroskopiya, angioqrafiya, radioizotop müayinələr. |
|
Enteroskopiya, angioqrafiya və radioizotop müayinədə qanaxma yeri tapılmırsa nə edərsiniz? |
Laparotomiya və əməliyyatdaxili endoskopiya |
|
Əməliyyatdaxili endoskopiyada da mənbə tapılmırsa nə edərsiniz? |
İleostomiya qoyularaq izləmə (qanaxmanın nazik yoxsa yoğun bağırsaqdan olduğunu dəqiqləşdirmək üçün) |
|
Qanaxma yoğun bağısaqdandır, lakin yeri və səbəbi kolonoskopiya və angioqrafiyada tapılmır, nə edərsiniz? |
Total kolektomiya |
|
Qanaxmaların neçə faizi spontan dayanır? |
80-90% |
|
Aşağı mədə-bağırsaq qanaxmalarının neçə faizində cərrahi əməliyyat tələb olunur? |
Təxminən 10-15% |
Ədəbiyyat
Ədəbiyyat
- Acute upper gastrointestinal bleeding: management.2012 Jun (reaffirmed 2014). NGC:009131/ National Clinical Guideline Centre - National Government Agency [Non-U.S.].
- Ağayev B.A. Cərrahi xəstəliklər. Bakı 2010.
- Blackbourne LH. Surgical Recall. 4 edition, 2006, LWW, Philadelphia
- Doherty GM. Current Diagnosis and Treatment: Surgery, 13th edition, 2010, Lang International Edition.
- Əmiraslanov Ə.T., Qazıyev A.Y. Onkologiya. Bakı, 2010.
- İsayev H.B. Cərrahi xəstəliklərin patofizologiyası. Bakı 2005
- Klingensmith ME, Aziz A, Bharat A, Fox AC, Porembka MR. The Washington Manual of Surgery, 6th edition, 2012, LWW, Philadelphia.
- McNally PR. GI/Liver Secrets Plus. 4 edition. Mosby, Elsevier, 2010
- Medscape, http://www.medscape.com
- Y.Bayramov. Təcili Abdominal cərrahiyyədə müayinə və müalicə qaydaları. ISBN13 978-9952-8082-1-6, Qismət, Bakı 2009. 132 s.
- Oxford Handbook of Clinical Surgery, 3d edition, 2011, Oxford Press
- Saltzman JR, Feldman M,Travis AC.Approach to acute upper gastrointestinal bleeding in adults. UpToDate, http://www.uptodate.com
- Sayek İ. Sayek Temel Cerrahi 1-2. 4-cü baskı, 2016, Güneş Tıp Kitabevleri.
- Strate L, Saltzman JR, Travis AC. Approach to acute lower gastrointestinal bleeding in adults. UpToDate, http://www.uptodate.com
- Topçubaşov M.A. Xüsusi cərrahlıq. Bakı, 1979
UpToDate, http://www.uptodate.com