Özət
Xolestaz ödün qaraciyər hüceyrələrində və öd yollarında durğunluğudur, ödün sekresiyasının və ya bağırsaqlara axının əngəllənməsi nəticəsində meydana gəlir. Funksional baxımdan xolestaz bağırsaqda ödün azlığına (axoliya), qanda isə artmasına (xolemiya) səbəb olur. Xolestaz ilə birlikdə olan sarılıqlara xolestatik sarılıq deyilir. Səbələrinə görə xolestaz iki qrupa bölünür: intrahepatik və ekstrahepatik.
İntrahepatik xolestatik sarılıq birləşmiş bilirubinin təkbaşına və ya sərbəst bilirubinlə birlikdə artması ilə yanaşı xolestaz enzimlərinin qaraciyər enzimlərindən daha çox artması və öd yollarının genişlənməməsi ilə xarakterizə olunur. Səbəbini müəyyənləşdimək üçün klinik məlumatlar, autoimmun markerlər, hətta biopsiya lazım gəlir.
Obstruktiv sarılıq (mexaniki sarılıq, ekstrahepatik xolestaz) üçün birləşmiş bilirubinin təkbaşına və ya sərbəst bilirubinlə birlikdə artması, xolestatik enzimlərin artması və öd yollarının genişlənməsi xarakterikdir. Öd yollarında genişlənmə USM və MRT ilə görünə bilir, göstəriş olarsa ERXPQ də edilir. Öd yollarında tıxanma törədən səbəbləri müəyyənləşdirmək üçün (daşlar, çapıq daralmalar, törəmələr, iltihabi xəstəliklər, travma-əməliyyat, damar xəstəlikləri, parazitlər və yad cisimlər) MRT əksər hallarda yetərli olur, çətinlik olarsa kontrastlı xolangioqrafiya (ERXPQ, PTX, T-xolangioqrafiya, əməliyyatdaxili xolangioqrafiya) və xoledoxoskopiya lazım gəlir. Mexaniki sarılığın müalicəsində səbəbin aradan qaldırılması və dekompressiya üçün cərrahi və azinvaziv tədbirlər həyata keçirilir.
Xolestaz üzrə suallar
N.Y.Bayramov, A.K.Səfiyeva, F.Qəhrəmanova
|
Suallar |
Cavablar |
|
Xolestaz nə deməkdir? |
Ödün qaraciyərdə və ya öd yollarında durğunluğudur, bağırsaqlarda öd azlığına və xolemiyaya səbəb olur. |
|
Xolestazla sarılığın fərqi nədir? |
Sarılıq qanda bilirubinin artmasıdır. Xolestaz isə ödün durğunluğudur, həm bilirubinin həm də ödün digər komponentlərinin qanda artmasına səbəb ola bilir. |
|
Xolestatik sarılıq nə deməkdir? |
Sarılığın növü olub, öd durğunluğu ilə əlaqədar qanda bilirubin artmasına deyilir. |
|
Xolestaz sarılıqsız ola bilərmi? |
Ola bilər. Məhəlli xolestazlarda və ya hissəvi (natamam) tıxanmalarda sarılıqsız xolestazlar olur. |
|
Xolestazın əsas mexanizmləri hansılardır? |
|
|
Xolestazın səbəbləri hansılardır? |
|
|
İntrahepatik və ekstrahepatik xolestazları fərqləndirən əsas cəhət hansıdır? |
Öd yollarında genişlənmə |
|
Xolestazı intrahepatik və ekstrahepatik növlərə ayırmanın klinik əhəmiyyəti nədir? |
Diaqnostik əhəmiyyəti - ekstrahepatik xolestazlarda öd yollarında genişlənmə baş verir və bu görüntüləmə müayinələri ilə təyin edilə bilir. Müalicə əhəmiyyəti – ekstrahepatik xolestazlarda cərrahi və ya digər müdaxilələr gərəkir, intrahepatik xolestazlarda isə əsasən konservativ müalicə lazım gəlir. |
|
Ekstrahepatik xolestaz başqa necə adlanır? |
Mexaniki sarılıq, tıxanma sarılığı, obstruktiv sarılıq, |
|
Xolestazın klinik əlaməti hansıdır? |
Qaşınma – 40-50% Sarılıq – 40-80% |
|
Xolestaz üçün hansı əlamət spesifikdir – qaşınma yoxsa sarılıq? |
Qaşınma |
|
Xolestazın diaqnozu necə dəqiqləşdirilir? |
|
|
Xolestazı necə inkar etmək olar? |
QF və QQT normaldırsa. |
|
Elə hal varmı ki, xolestaz olsun lakin QF artmasın? |
Nadirdir - hipofosfatemiya, hipotiroidizm, |
|
Elə hal varmı ki, xolestaz olsun lakin QQT artmasın? |
Nadirdir – təkrarlayan xoşxassəli xolestaz |
|
Bilirubinin artması xolestazı təsdiq edirmi? |
Birləşmiş bilirubinin artması QQT və QF artması ilə birlikdə olarsa xolestazı təsdiqləyə bilər, artmaması isə xolestazı inkar etməz. |
|
İntrahepatik və ekstrahepatik xolestazları differensiasiya etmək üçün hansı müayinə aparılır? |
İlk olaraq USM ilə, dəqiqləşdirmək üçün isə MRT |
|
İntrahepatik xolestazların diaqnozu necə qoyulur? |
Xolestaz MRT-də və ya biopsiyada öd yollarında genişlənmə yoxdur |
|
Ekstrahepatik xolestazların diaqnozu necə qoyulur? |
Xolestaz MRT-də öd yollarında genişlənmə |
|
İntrahepatik xolestazın səbəbini necə müəyyən etmək olar? |
Klinik Laborator Biopsiya |