Özət
Mədəalti vəzin törəmələri mənşəyinə görə birincili və ikincili ola bilər. Birincili şişlər axacaq və asinar epiteldən, adacıq hüceyrələrindən və mezenximal toxumalardan inkişaf edirlər. Birincili törəmələrin əksəriyyəti (90%) epiteldən inkişaf edən toxumalı törəmələrdir, az qismi (7%) kistoz neoplaziyalar və adacıq (3%) şişləridir. Epiteldən inkişaf edən şişlərin əksəriyyəti 90-95% bədxassəli şişlərdir-adenokarsinomalardır, xoş xassəli şişlər-adenomalar nadir rast gəlir (1-2%). Metastatik şişlər birincili şişlərdən 3 dəfə çox rast gəlir.
Mədəaltı vəzi xərçəngi vəzin epitel toxumasından inkişaf edən bəd xasəli törəmədir. Xəstəlik əksər hallarda asimptomatik başlayır, törəmə böyüdükcə yaxın və ətraf olrqnlara invziya edir və əlamətlər ortaya çıxr: ağrı, arıqlama, sarılıq, duodenal obstuksiya, həttda paraneoplastik sindromlar. Diaqnostikasında görüntüləmə müayinələri (KT/MRT) əsas yer tutur, kontrastı tez buraxan (venoz fazada kontrastı buraxan) kütlənin görünməsi xarakterik əlamətdir, biopsiyaya əksər hallrda ehtiyac qalmır. Mərhələsinin təyini üçün KT angioqrafiya standartdır, endoskopik USM və PET edilə bilər. Rezektabel mərhələdə (metastazları və damarlara invaziyası olmayan hallar) radikal rezeskya edilir, qeyri-rezektabel hallarda palliativ müalicələr (sarılıq və duodenal obstruksiyalarda yanyol anastomozları və ya stend, ağrı üçün alqoloji müalicələr və s) və kimyaterapiya edilir.
Adacıq şişləri adacıq hüceyrələrindən inkişaf edən şişərdir, funksional aktiv və qеyri-aktiv, xoş və bəd xassəli ola bilərlər. Funksional aktiv şişlərə insulinoma, qastrinoma, VIP-oma, qlukaqonoma, somatostatinoma, PP-oma aid edilir. Bəd və xoş xəassəilik mеtastazların olub-olmamasına görə müəyyən еdilir. İnsulinomalandan başqa digər şişlərin əksəriyyəti (>50-60%) bəd хassəlidir. Funksional aktiv şişlər ifraz еtdiyi hormona bağlı еndokrin əlamətlərlə, qеyri-aktiv şişlər isə kütlə еffеkti ilə büruzə vеrirlər:
- İnsulinomalarda – hipoqlikеmiya
- Qastrinomalarda - çoхlu хora, mədə hipеrsеkrеsiyası, diarеya
- Qlukaqonomalarda - diabеt, anеmiya, nеkrolitik anеmiya
- Somatostatinomalarda - diabеt, öd daşı, stеatorеya
- VIP-omada - sеkrеtor diarеya
Şişin növünün dəqiqləşdirmək üsün хaraktеrik klinik əlamətlərlə yanaşı qanda uyğun hormonun səviyyəsini təyin еtmək lazımdır. Hormon səviyyəsi yüksək olmadıqda stimulyasiya tеstləri - sеkrеtin tеsti, sеkrеtin+kalsium tеsti aparıla bilər. Şişin yеrinin təyini üçün USM, KT və ya MRT, еndoskopik USM, angioqrafiya, PET-KT, somatostatin rеsеptor izotop müayinəsi aparıla bilər. Adacıq şişlərinin əsas müalicəsi cərrahi müalicədir: mümkün olarsa radikal çıхarılır, buna imkan yoхdursa kütləazaldıcı əməliyyatlar icra olunur. Bununla yanaşı simptomatik (insulinomalarda qlükoza vеrilməsi, qastrinomalarda hidrogеn köpüyü blokatorları, nazoqastrik zond, qlukaqonomalarda amin turşu köçürülməsi, VIP-omalarda su-еlеktrolit köçürülməsi və s) və hormon ifrazını azaltmaq üçün somatostatin istifadə edilir.
MƏDƏALTI VƏZİ TÖRƏMƏLRİ ÜZRƏ SUALLAR
N.Y.Bayramov, A.K.Səfiyeva, F.Əhmədov
MAV xərçəngi
|
MAV xərçəngi nə deməkdir? |
Axacaq hüceyrələrindən inkişaf edən pankreasın adenokarsinoması |
|
“Pankreas xərçəngində 80%” qaydası nə deməkdir? |
|
|
Risk faktorlar hansılardır? |
Siqaret Alkoqolizm Çox yağlı qidalanma Xroniki pankreatit Şəkərli diabet Genetk |
|
Kişi: Qadın nisbəti nə qədərdir? |
3:2 |
|
Hansı yaşda daha çox rast gəlir? |
60 yaşdan yuxarı |
|
Hansı növləri vardır? |
Duktal (90%) Asinar |
|
Pankreasin başında rastgəlmə ehtimalı nə qədərdir? |
2/3-si pankreasin başında, 1/3 cismində və quyruğunda rastlanır |
|
Nəyə görə pankreasın quyruğunda olan şişlərin çoxu rezektabel olmur? |
Ona görə ki, onlar simptomsuz inkişaf edirlər, aşkarlandıqda çox gec olur, pankreasin başı törəmələri bilar obstruksiya verdiyinə görə tez aşkarlanır. |
|
Klinik əlamətləri nədən asılıdır? |
Yerləşməsindən |
|
Pankreasin başında yerləşən adenokarsinomanın əlamətləri hansılardır? |
ağrısız sarılıq arıqlama qarın ağrıları kürək ağrıları zəiflik qaşınma anoreksiya Kurvuazye əlaməti axolik nəcis və tünd sidik |
|
Cisim və quyruğunda yerləşən adenokarsinomaların ələmətləri hansılardır? |
arıqlama və ağrı, tromboflebit sarılıq ürəkbulnma, qusma halsızlıq |
|
“Kurvuazye “ simptomu nədir? |
Palpasiya edilən, ağrısız və gərgin öd kisəsi |
|
“Kurvuazye” neçə faiz hallarda olur? |
33% hallarda |
|
Panakreas başının törəməsinin klassik əlaməti nədir? |
Agrısız sarılıq |
|
Hansı laborator dəyişikliklər olur? |
Bilirubin və xolestatik enzimlərdə (QF, QQT) artma, qaraciyə enzimləri (ALT, AST) arta bilir, şiş markerlərində artma |
|
Pankreas xərçəngində hansı şiş markeri artır? |
CA 19-9 |
|
Hansı görüntüləmə müayinələri aparılır? |
KT/MRT EndoUSM PET |
|
MAV xərçənginin mərhələləri hansılardır? |
I mərhələ - şiş MAV sərhədindən çıxmır. II mərhələ - şiş MAV sərhəddindəki yaxın orqanlara sirayət edir (xoledox, peripankreatik yağ və periton, 12bb). III mərhələ - şiş regional limfa düyünlərinə yayılmışdır. IV mərhələ - şiş distal metastaz vermiş və ya ətraf orqanlara invaziya etmişdir (dalaq, çöz venası, qapı venası, mədə, yoğun bağırsaq, günəş kötüyü, çöz arteriyası və s.) |
|
MAV xərçənginin əsas müalicəsi nədir? |
Radikal rezeksiya |
|
Hansı əməliyyatlar edilir? |
Baş nahiyyəsində yerləşən törəmələrdə Whipple əməliyyatı (pankreato-duodenoektomiya), cisim və quyruqda yerləşən törəmələrdə distal pankreatektomiya |
|
Pankreas xərçəngi hansı halda qeyri-operabel hesab edilir? |
Uzaq metastazlar varsa Günəş kötüyü və yuxarı çöz arteriyasına invaziya edirsə |
|
Mexaniki sarılıq törətmiş pankreas xərçəngində əməliyyatdan əvvəl biliar drenaj (stend) mütləq aparılmalıdırmı? |
Xeyir!. Əməliyyatönü biliar drenaj əməliyyatı çətinləşdirir və infeksion ağırlaşmaları azaldır. |
|
Whipple əməliyyatının komponenetləri nələrdir? |
Xolesisektomiya Antrektomiya və trunkal vaqotomiya Pankreatoduodenoektomiya - pankreasın başının və duodenumun rezeksiyası Pankreatoyeyunostomiya-distal pankreas və yeyunum arasında anastamoz Xoledoxoyeyunostomiya - yeyunumla ümumi öd axarı arasında anastomoz Qastroyeyunostomiya-mədə ilə yeyunum arasında anastamoz |
|
Whipple bağlı ölüm faizi nə qədərdir? |
Təqribən 3% |
|
Pilor qoruyucu Whipple nə deməkdir? |
Antrektm, pilor və 12bb soğanağı saxlanılır, anastomoz soğanaqla yeyunum arasında qoyulur. |
|
Whippledən sonra hansı ağırlaşmalar ola bilir? |
Mədə durğunluğu, anastamoz buraxması (öd, pankreatik anastamozlardan) pankreatik/bilar fistula yara infeksiyası postqastroektomik sindromlar sepsis pankreatit |
|
Postoperativ adyuvant terapiya hansıdır? |
Kimya terapiyası |
|
Əgər törəmə qeyri-operabeldirsə və mexaniki sarılıq varsa hansı palliativ müalicəni seçərsiniz? |
Cərrahi yanyol (hepatiko-yeyunoostomiya və ya seqment-3 yanyolu) Perkutan və ya endoskopik stend |
Adacıq şişləri
|
Ən çox yayılmış adacıq törəməsi hansıdır? |
İnsulinoma |
|
Panakreatik insulinomada Whipple triadası nədir? |
|
|
İnsulinomaların yerini təyin etmək üçün ən həssas üsul hansıdır? |
EndoUSM, PET-KT |
|
VİPoma nə deməkdir? |
Adacıqların D2 hüceyrələrinin şişi olub aşırı vazointestinal pepdid ifraz edilir, sulu diarreya, hipokalemiya və asidoz törədir, yarısından çoxu bədxassəlidir. |
|
Hansı adacıq törəmələrində öd daşı əmələ gəlir? |
Somatostatinoma (öd kissəsi kontraksiyasının inhibitoru) |
|
Pankreatik somatostatinomada hansı triada tapılır? |
öd daşı xəstəliyi diabet steatorreya |
|
Qastrinomalarda hansı əlamət önəmlidir? |
Turşu hiperseksresiyası və çoxsaylı xoralar |
|
Qastrinomalarda diarreya niyə baş veriri? |
Yüksək turşuluq bağırsaqları qıcıqlandıraraq diarreya törədir. |
|
Pankreatik qlükaqonomada hansı iki klassik əlamət olur olur? |
Diabet Nekrotik eritema |
|
Adacıq şişlərinin bəd və ya xoş xassəli olduğunu necə təyin etmək olar? |
Metastazların olmasına görə. |