DALAĞIN ANATOMİYASI VƏ FİZİOLOGİYASI

Bayramov N.Y., Rzayev T.M.

ANATOMİYASI

Quruluşu, yerləşməsi və ölçüləri

• Mezodermadan inkişaf edən bədənin ən böyük retikuloendotelial orqanıdır.
• Yetkin insanda qarın boşluğunun sol yuxarı hissəsində diafraqma, kolon, sol böyrək və mədə ilə qonşudur.
• Təqribən 75-250 qr ağırlıqda, 13x5 cm ölçüdədir.
• Dalaq kapsula (1-2 mm) və trabekulaların əhatə elədiyi pulpadan ibarətdir.
• Pulpa isə ağ pulpa, qırmızı pulpa və marginal zonadan təşkil olunmuşdur.
• Ən çox rast gəlinən embrioloji anomaliyası əlavə dalaqdır (14-30%)
• Əlavə dalağın 80%-i dalaq qapısında rast gəlinir.

Qan təchizatı

• Arterial təchizatını dalaq arteriyasından və kiçik mədə arteriyalarından alır.
• Dalaq arteriyası günəş kötüyünün 3 şaxəsindən biridir.
• Venoz qan axını dalaq venası ilə həyata keçirilir. Dalaq venası yuxarı çöz venası ilə birləşərək qapı venasını əmələ gətirir.
• Dalaqdan 1 dəqiqədə təxminən 300 ml qan keçir.

Bağları

• Dalaq aşağıdakı bağlarla ətrafdakı orqanlarla əlaqəlidir:
  • dalaq-mədə (splenoqastrik)
  • dalaq-çənbər bağırsaq (splenokolik)
  • dalaq-diafraqma (splenofrenik)
  • dalaq-böyrək (splenorenal)
• Qastrosplenik bağın daxilində kiçik mədə arteriya və venaları, splenokolik bağın daxilində isə qastro-epiploik damarların distal şaxələri yerləşir. Digər bağların tərkibində böyük damarlar olmur (lakin, portal hipertenziyada bu kiçik damarlar böyük kollaterallara çevrilə bilirlər.)

FİZİOLOGİYASI

Dalaq orqanizmdə aşağıdakı 3 funksiyanı yerinə yetirir:

• Təmizləmə-süzgəc funksiyası. Zədələnmiş və yaşlı eritrositlər, qranulositlər və trombositlər dalağın qırmızı pulpası tərəfindən təmizlənir. Dalaqdan dəqiqədə 15-300 ml qan keçir (ürək atımının 5%-i) və gün ərzində hər bir eritrosit təxminən 1000 dəfə dalaqdan keçir. Hər gün 20 ml yaşlı eritrosit hüceyrəsi uzaqlaşdırılır.
• Immun funksiya. Dalaq immun sistemin ən böyük ikincili orqanı hesab edilir. Dalağın ağ pulpasının quruluşu limfa düyünlərinin quruluşuna bənzəyir. Dalaq aşağıdakı immun proseslərdə iştirak edir:
  • opsoninlərin sintezi –piperidin, fustisin kimi opsoninlər xüsusilə kapsulalı mikroorqanizmlərin faqositozunda vacib rol oynayır (pnevmokok, hemofilus və meninqokoklara və s).
  • Anticisim sintezi, xüsusilə İgM.
  • Faqositoz
• Depolama funksiyası. Bədəndə olan trombositlərin 1/3-i dalaqda depolanır. Splenomeqaliyada bu göstərici 80-95%-ə çata bilir. Dalağın qan depolama imkanı çox zəifdir.

Dalağın anatomiyası və fiziologiyası üzrə suallar

N.Y.Bayramov, A.K.Səfiyeva, Ş.Ə.Məmmədova