SÜD VƏZİNİN ANATOMİYASI VƏ FİZİOLOGİYASI

N.Y.Bayramov, A.Ə.İbrahimova

ANATOMİYASI

Ölçüsü və quruluşu

Süd vəzinin (SV) forması,  ölçüsü, vəziyyəti və funksiyası inkişafın dövrləri, hamiləlik və bədən quruluşunun fərdi xüsusiyyətləri ilə sıx əlaqədardır. 

SV yetişkin və doğmamış qadınlarda yarımkürə şəklində, eni 11-12 sm, şaquli ölçüsü 10 sm və qalınlığı 5-6 sm-ə bərabərdir; çəkisi isə 150-200 q, əmizdirən qadınlarda isə forması silindirik, ölçüsü iki dəfə artıq olur, hətta 800 q-dək çatır (Şəkil 1).   

Yerləşməsi

Yetişkin bir qadının SV döş qəfəsinin ön divarında, ön-yuxarı sağ və sol nahiyələrində yerləşərək, II-III qabırğa səviyyəsindən başlayıb, aşağıya  VII-VIII qabırğanın inframammar qıvrımına qədər, eninə isə döş sümüyünün bayır sərhəddindən ön qoltuqaltı xəttə  qədər uzanır.

SV-nin dərin və ya arxa səthini böyük döş  və ön dişli əzələləri örtən fassiya təşkil edir. SV döş fassiyasından yaxşı inkişaf etmiş süd vəziarxası kövşək birləşdirici toxuma qatı-spatium retromammariya ilə ayrılır. Bu toxuma qatı SV-nin  hərəkətliliyini təmin edir, hərəkətliliyin məhdudlaşması və ya tamamilə itirilməsi bu qatda keçirilmiş və ya gedən irinli prosesə ya da bədxassəli prosesin başlanmasına dəlalət edir.

Qan təchizatı

SV-nin arteriyal qan təchizatı:

• III-VII qabırğaarası arteriyaların şaxələri (rr. mammarii)
• Döş qəfəsinin daxili arteriyasının şaxələri (rr. perforantes III-V)
• Döşün bayır arteriyasının şaxələri (rr. mammarii laterales)

SV-nin venoz qan təchizatı:

• Eyni adlı venalar və qoltuqaltı venalar (v. axillary) (Şəkil.2)

Limfa drenajı

Səthi Sappey kələfi dərin areolyar kələf ilə birləşərək, sonda qoltuqaltı (75%) və südvəzidaxili limfatik düyünlərdə toplanır. Beləliklə süd vəzinin limfa drenajını

• Lateral: aksilyar limfa düyünü
• Medial: daxili mammari arteriyanı keçərək parasternal düyün təşkil edir (Şəkil 3).

İnnervasiyası

Boyun kələfinin I-IV qabırğaarası sinirlərin bayır və ön dəri şaxələri ilə innervasiya olunur. Bu sinirlər hissi innervasiyanı təmin edir. 

SV-nin vegetativ innervasiyasını ona daxil olan arteriyaların divarındakı simpatik sinir sisteminin sekretor lifləri icra edirlər. Bu liflər laktasiya ilə də sıx əlaqədar olur.

Şəkil 1. Süd vəzinin anatomiyası	Şəkil 2.  Süd vəzinin qan təchizatı	Şəkil 3. Süd vəzinin limfa drenajı

Qoltuqaltı çuxur

Qoltuqaltı çuxurun sərhədlərini yuxarıdan qoltuqaltı vena (v.axillaris), yanlardan kürəyin enli əzələsi (m. latissimus dorsi), ortadan ön dişli əzələ(m. serratus anterior), aşağıdan uzun  döş siniri (n. thoracicus longus) ibarətdir.

Qoltuqaltı limfa düyünləri

Qoltuqaltı limfa düyünləri kiçik döş əzələsinə nisbətən anatomik yerləşməsinə əsasən təsnif edilir (Şəki 4):

• I səviyyə limfa düyünləri: kiçik döş əzələsinin kənarında;
• II səviyyə limfa düyünləri: kiçik döş əzələsinin arxasında;
• III səviyyə limfa düyünləri: kiçik döş əzələsinin ortasında yerləşir və əzələnin ayrılması ilə görünür.
• Rotter düyünləri: Böyük və kiçik döş əzələsinin arasında yerləşir (adətən cıxarılmır

Süd vəzi xərçəngində yüksək səviyyə cox pis prognoz verir. Lakin pozitiv düyünlərin olması yüksək səviyyədə olmasından daha pis prognozdur.

Şəkil 4.   Qoltuqaltı limfa düyünləri	Şəkil 5.   Qoltuqaltı sinirlər

Qoltuqaltı sinirlər

Qoltuqaltında üç hərəki və bir neçə duyğu siniri (n. thoracicus longus, n. thoracodorsalis, n. pectoralis medialis, n. pectoralis lateralis) yerləşir. (ş.5). Qoltuqaltı limfa düyünlərinin disseksiyası  zamanı onların hamısının qorunması tövsiyə edilir; bununla belə, şişin birbaşa invaziyası zamanı nümunə ilə birlikdə rezeksiya tələb oluna bilər.

Döş qəfəsinin uzun siniri (n. thoracicus longus) midaksilyar xətt üzrə döş qəfəsi divarının yuxarısından aşağısına doğru, lateral döş qəfəsi boyunca, qoltuqaltının ortası ilə uzanaraq ön dişli əzələyə sinir ötürür. Bu sinirin kəsilməsi “qanadlı scapula” (scapulae alatae) səbəb olur.

Döş-bel siniri (n. thoracodorsalis) qoltuğun kənarı ilə, döş qəfəsinin uzun sinirinin lateralı boyunca, kürəkaltı əzələnin yuxarısından aşağısına doğru uzanır və kürəyin enli əzələsinə sinir ötürür. Bu sinirin kəsilməsi qolun hərəkətində və mərkəzə doğru fırlanmasında zəifliyə səbəb olur.

Orta döş siniri (n. pectoralis medialis) Kiçik pectoral əzələ içi və ya lateralı boyunca yerləşərək lateral pectoral sinirin lateralında yerləşərək kiçik və böyük pectoral əzələləri innervasiya edir. Bu sinirin kəsilməsi  böyük döş əzələsinin bayır hissəsinin  atrofiyası ilə nəticələnir.

Qabırğaarası bazu (n. intercostalis brachialis) dərialtı duyğu sinirləri transvers səth üzrə aksillanı keçərək,  qoltuğun bayır hissəsindən  ikinci qabırğaarası sahədən bazunun medial hissəsinə doğru uzanır. Sinirin köndələn kəsilməsi bazunun arxa və orta hissələrində keyləşməyə səbəb olur.

FİZİOLOGİYASI

SV ektoderma mənşəli olub, dərinin apokrin tipli vəzilərindəndir, əsas funksiyası laktasiyanı təmin etməkdən ibarətdir.

Neyroendokrin nəzarəti

SV-nin inkişafı və funksiyası, estrogen, progesteron, prolaktin, oksitosin, tireoid hormonu, kortizol və somatotrop hormonunun nəzarəti altındadır. Estrogen axacaqların, progesteron epiteli və paycıqların inkişafını, prolaktin hamiləliyin son dovründə və doğuşdan sonra laktasiyanı stimulə edir. Bütün bu proseslər hipotalamusun neyrotrop hormonlarının nəzarəti altındadır (Şəkil 6)

Şəkil 6.  Süd vəzinin neyroendokrin tənzimi (ADH= antidiuretik hormon; KRF = kortikotropin-rilizinq faktor; SH-RF= somatotrop hormon-rilizinq faktor; LH-RH = luteinləşdici  hormon–rilizinq hormon; Oxi = oxitosin; TRH = tirotropin-rilizinq hormon)

Özət

Süd vəzi  döş qəfəsinin ön divarında, ön-yuxarı sağ və sol nahiyələrində yerləşən vəzili və piy toxumasından  ibarət struktura malik, sinirlər, limfa və qan damarları ilə zəngin, əsas funksiyası laktasiya olan apokrin tipli vəzdir. Birləşdirici toxuma və bağlar süd vəzinə dəstək verir və formasını təmin edir. 

Qoltuqaltı çuxurun sərhədlərini yuxarıdan qoltuqaltı vena, yanlardan kürəyin enli əzələsi, ortadan ön dişli əzələ, aşağıdan uzun  döş siniri təşkil edir. Kiçik döş əzələsinə nisbətən anatomik yerləşməsinə əsasən üç səviyyə limfa düyünləri təsnif edilir. Pozitiv düyünlərin olması pis proqnozludur.

Süd vəzinin və aksillanın anatomiyası üzrə suallar

N.Y.Bayramov, A.Ə.İbrahimova